رائد ناسریفەر/ پرتاڵەیل ناوخوەیی وەگەرد ئەوەگ هەمیشە ئەرای گەشتیارەیل سەرنجراکیش و جی سەرنج بویە لەهەمان مەوقە وە یەکیگ لە سەرنجراکیشترین کلتورەیل پارێزگای ئیلام دانریەێد.
لە شار ئیلام هەرچەن لە جەهان زانیاری و هەواڵگێری سەرزەمین فرە بویچگیگ دیاردەێد، باوجی لەژیر داب و نەریت، و کلتوور هێمانگ بەشیگ لە پرتاڵەیل و پرتاڵ بڕیگ لە کۆمەڵەیل جیاوازی فراوانیگ وەگەرد ئەوەکان ترەک دیرن لەهەمان هەرێم.
پرتاڵ ژنەیل ئیلامی
بیجگە لەوەگ لەش لە نووڕین کەسەیل نامەحرەم پووشێد، هەمیش لە سەرد و گەرمی مقیەتیی کەێد، پڕتاڵ ژنەیل تەواوکەر جوانی ژن بویە و لە پیچاوپیچی فرە لە دڵنگ پیاوەیل باڵاترەکە و لایەن جوانکاری دیرێد، جوانکاری و خواست و ئەزرەتەیلی ها لە رەنگەیل جیاواز و جویرەیل نایاب، و ئیکسوارارەیل ئێ سەردەمە و کارەیل میرگ و زەنگیانە و کەرەستەیل جوانکاری پرتاڵ ژنەیلە (فرە تر لە گوزەشتە نە فرە دویریگ) جوانکاری پرتاڵ ژنەیل ئیلامیە، لە راسی نیشاندەر کەسایەتی و پلەوپایەی ژنە، تەنانەت دەسنیشانکەر تەمەنیشە و وەگەرد ناسنامەی نەتەوایەتی.
ئەوسا پرتال قەێفە و ئێکسواراتەیل تەڵا وەبان پرتاڵ ژنەل نیشانەی دەوڵەمەنی بوی پەیوەنی داشت وە چینە بانەگەی کۆمەڵگە ( وە تایبەت لە روی ئابووری).
وە لایەن کەم جیاوازی تایبەتیگ کە پرتاڵ ژنەیل ئیلامی دیرێدێ ئیرنگە جیاوازە لە جویر، رەنگ و شیوەی پرتاڵ لەناوەین گرووەیل تەمەن (پیر و گەنج و نەوجەوان) وەنزیکی لە گشت پارێزگاگە دوینرێد، لەیرا لەی خوارەو باس لە پرتاڵ ژنەیل ئیلامی کریایە وە چەوپووشی کەمیگ لە تایوەتمەنیەیلی دیاری کریەن.
سەرپووش یا سەروەن ( Sarwan)
لەگوزەشتە ژنەیل فرەیگ لەناوچەیل ئیلام بەشیگ لە گیسیان لەدویای ئەوەگ لە دولای سەریان چنینێ شووڕیەوکردن و وپی وتیان چەتر، ئێ کاریشە ئەرا رەنگینی بویە، ئەو قژەیل ترەک وە تەواوی بەسێد (سەروەن) جویریگە لە سەرپووش ژنەیل کە پێکتێد لە کڵاو یا عەرەقچن، یڵک دوو گلە گوڵوەنی، گاجاریگ "هەبەر" یان جویریگ لە دەسماڵ سیا رەنگە وە دەور عەرەقچن بەسێد و قەوارەی گەپیگ دروسکەێد و کەمیگ لە زیایەیلی ئەرا جوانی وە پشتەو شووڕەوبوود.
عەرەقچن یا کڵاو ( Kelāw)
جویریگە لە کڵاو ژنانە، فرەجار لە پارچەی نەخی چەرمگ رەنگیگ و گاجاریگ وە رەنگەیل ترەکە، بەشیگ لە لەسەر پووشێد و هەرگیز وەتەنیایی وەکاری نیەتێرن و سەرپووشەیلتر وەبانی بەسێد هەر مەوقە عەرەقچن یا کڵاو مێرگچن کریابوود سەرپوشەیل بانی کەمترەوبوون تا رەنگینیەگەی دیار بەێد.
گوڵ وەنی ( Golwany)
جویریگە لە سەرپووش ئاوریشم یان نەخی لە قەوارەیل جیاواز بویچگ و گەورا دروسکرێد، و تەنکە زەمینەی سیایگ دیرێد وە گوڵ و دار نەخشەیل سادەیگ وە رەنگەیل چەرمگ سوور یا سەونز گاجار نارنجی و کەو و زەرد رەنگین کریایە.
تا کاری ( Tākāri)
جویرە سەرپووشیگ ئاوریشم یا نەخی ژنانەس لە شیوەی چوارگووشە و گەپە لە گوڵوەنی قەویترە، تەختەگەی سیا رەنگە کڕەیل باریکیگ سوور رەنگ یا سەوز رەنگ هاناوی، لە کنارەو ریشگ دیرێد، هەنای وە قێ سەر بەسێد قەوارەی گەپیگ وە خڕی دروسکەێد، بەشیگ لەزیایەیلی وەپشت سەر شووڕەوبوود فرەجار لەژیری ئەرا پووشانن هەردوگلا دەموچەو و گیس بان سەر لە گوڵوەنی ئسفاوەرگرن.
هەبەر ( Habar)
رویسەری سیا رەنگ قەدیفەیگە کە سێ گووشەس دوو گووشی درویژ و کەمیگ باریگ و کنارەیلی مەنگوڵەی سیا رەنگ هالەقێ مەوقەی بەسین مەنگولەیل چەنچین لە کنار و نوای سەر رازننەو.
مەقنا یا مەقنەئە ( Maqnā)
پارچە پەڕوویگ نازک و سیاسە گا جار رەنگەیل ترەک دیرێد، پانیەگەی نزیکەی ۷۰ سانتیمەترە و زیاتر لە ۵/۱ مەتر درویژیە، دوو پارچەس لەکنارەو لەلای درویژیەگەی وە یەکەو بافیانە، مەقنا سەرپووش ژنەیل عەرەب بویە لەو ناوچەیلە هاتیەس ئەرا ناو ئەو ناوچەیلترەک لەپارێزگاگە، وە مدوو ئاسانی پووشینی و وەتەوای پووشانن سەر و مل بەشیگ لە سینگ.
رویسەری یا «بان سەری» ( Bāsary):
رویسەری پارچە پەڕوویگ رەنگی و گوڵدارە و لە رەنگ و شیوەیل جیاوازیگن لەی رووژگارە نزیکەی گشت دویەتەیلە فرەیگ لە ژنەیل گەنج و وە تایبەت لە شارەگان پارێزگاگە وە تەنیایی وەکاری تیارن.
قەترە ( Qatra):
جویریگە لە بەتیەی ژنانە وە پیچەوانەی بەتیەی فەرمی خاڵە جیاوازەیل وڵاتەگە یەکەمجار فرە گەپترە و دویەمیش خاوەن دەرباڵ وشایگە کە وە دەس خستنەناوی ئەوەنە هەوەجە وە کۆنترۆڵ کردنی نیەکەێد، لە رەنگ پارچەیگ وەتەواوی سیا و بی نەخش دروسکرێد فرەجار کنارەیل نوا دەور دەرباڵەیلی کەمیگ چنیاس.
کەمەرچین ( Kamarčin):
تا چەن دەیەیگ وەرجە ئیسە پرتاڵ ژنەیل ئیلامی جویریگ پاڵتاو بوی وەناو "کەمەرچین"، کەمەرچین لە پارچەی قەدیفەی سوور، جگەری، سەونز، نیلی و سیا بوی دەرباڵ درویژیگ داشت و نوای وازە، (ریک جویر پاڵتاو پیاوانە) گیرفان لاریگ لە دوو لای دیرێد کەمەربەنیگ لەهەمان جویر خوەی.
یەڵ ( Yal):
جویریگ پاڵتاو ژنانەس لە پارچەی قەدیفە و کەمیگ جویر کەمەرچین جوانکاری کریاسە، یەڵ دو گیرفان و باڵ درویژیگ دیرێد دوگمە ئەرای بەساننی دانریایە.
کوڵەنجە ( Kolanja):
کوڵەنجە جویریگترە لە باڵاپووشەیل ژنەیل لە روی رەنگ و جویر و دویرمان و رەنگین کردن و وەکارهاوردن جویر کەمەرچینە وە جیاوازی ئەوەگ کەمیگ کوڵترە تا لای زرانی رەسێد.
سوخمە ( Soxma):
جویگترە لە باڵاپووش لە قەدیفە یا گاجار لە پارچەیگ رەنگی ترەک لە رەنگەیل شاد و رووشنیگ (سوور، جگەری، سەونز، ...) دویریەێد و دەرباڵ نەیرێد وەتەواوی جویر هێلەکە، لە سوخمە کەمترین جوانکاری وەکارتیارن فرەتر ئاویزەیل نوقرە و لیرەی تەڵا وەکارتیارن لەنوا یا لە پشتی لە وەرین وە لایەن دویەتەیل و ژنەیل گەنج وەکارهاوریاس.
کراس یا شەوی (Kerās , ŠaÜ):
شەوی درویژ دەرباڵدار ژنانەس کە فرەیگ لە ژنەیل ئاوایی و ئێڵەیل بەشیگ لە ژنەیل ناو شاریش وەکاری تیارن، ئێ جویر شەویە درویژە ئەرا نزیک بان پا درویژەوبوود باوجی لە خوارەو وشاس گاجاریگ لە کەمەر کەمیگ تەنگەو بویە، لە روی رەنگ و جویری پەیوەنی وە تەمەن ژن یان دویەتەو دیرێد.
شەواڵ ( Šewāl):
وە شیوەی گشتی شەواڵ ژنەیل ئیلامی دوو جویرە یەکیگی شەواڵ کوردی کە پارچەگەی تیترۆنە و نەخیە وە رەنگەیل تێریکە لە بەش بان و رانەیلی وشاس لەهەردوگ لای ساق قولەیل باریکەو بوود لەبەش کەمەرەگەی وە لاسیکیگ تونەوبوود و هویچ جوانکارییگ لەبانی نییە و دوو گیرفان دیرێد.
قەیوەن ( Qaywan):
پارچەی درویژ و یەک رەنگیگە جویر شاڵ کەمەر وەکارتێد لەی رووژگارە لە شوینەیل ئێڵی و ئاوایی فرەتر وەکاری تیارن.