شەفەق نیوز/ ماڵپەڕ میدل ئیست ئای بەریتانی رووشنایی خستە بان دیاردەی بازرگانیکردن وە مەی لە عراق، دویای ساڵیگ لە پەسەنکردن یاسای قەیەغەکردنی، وتیش: بویە مدوو بەرزەوبوین نرخەیلی و بڵاوبوین گەندەڵی و بەرتیلدان.
راپۆرتە بەریتانیەگە کە ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کرد باس باڵەخانەیگ کرد لەناو گەڕەکیگ نیشتەجییوین لە ناوڕاس بەغدا کە هەزاران سندوق مەی کە وەناوبانگترین مارکەی جیهانی دیرن گردەو کریەن، وە کارمەنەیل مەسیحی لەناوی کارکەن، خەریک ڕێکخستن سندوقەیل و ئامادەکردن رەسانن بارەیلن کە ئامادەکریانە ئەرا فرووشگایل مەی و باڕ و یانە شەوانەیل لە بەغدای پایتەخت، لە وەختیگ بەشیگیان لەناو ماشین مەدەنی شاریەنەو، تا وە قاچاخ بوریەنە ناوچەیل باشوور.
راپۆرتەگە لە زار خاوەنەگەی وەناو تۆنی کە زیاتر لە 30 ساڵە لە بازرگانی کەی3 کار کەێد و ئویشێد: "هیمان کار کەیمن، بەڵام وەشیوەیگ نایاسایی"، وتیش: لەدویتی دەرچگن یاسای قەیەغەکردن هاوردە و فرووشتن کحول لە مانگ ئازار 2023، گشت چشتیگ بویە ئەنجامدان لەڕی بەرتیل.
لە راپۆرتەگە وتیش: بیجگە لەو باجە گەورەیلە کە دریەن، بەرتیل گەورەیش لە هەر بازگەیگ کەفێدە گەرد ئەو خەرجییە سەرەکیەیلە کە کەفنە بان ئی بازرگانییە ژیروەژیرە، دیاری کرد کە گشت جویرەیل مەس لە ری هەرێم کوردستانەو تیەنە ناو وڵات، کە یاسای قەیەغەکردن نووشین کحول جیوەجی نیەکەێد، و لە هەرێمەو بارەیل مەی رەسنە بەغدا، لەورا وە شەش بازگە رەد بوود، کە هەریەکەیان بایەسە پویل بەرتیل وەپی بیریەێد.
لە راپۆرتەگە لە زوان سەمیر، بازرگان مەی، نویساس: خەرج رەسانن بارهەڵگریگ پڕ لە مەی لە کوردستانەو ئەرا بەغدا نزیکەی سێ هەزار دۆلار بویە، بەڵام مامناوەندی ئیسە 50 هەزار دۆلارە، چوینکە بایەسە باج بیەیمن و ئیجا بایەسە پویل وە "هەر خاڵیگ وەشکین کە لەلیەو رەد بویمن کە باس شەش هەفت خاڵ وەشکین کەید لە گشت کاروانیگ."
لە راپۆرتەگە باس ئەوە کرد کە ڕی خاڵەیل وەشکینە ئەوەن پویل ودەسیان کەفێد ئویشن فەرماندە سەربازییەیل پویل دەن تا بکەفنە باخ بۆ ئەو خاڵەیلە تایبەت وەبان درویژایی ئەو ریەیلە کە بارهەڵگرەیل مەی وەرەو پایتەخت چن.
راپۆرتەگە لە قسەیلی وتیش: لەلان قەیەغەکردنەگە، بایەسە مووڵەت بازرگانی وەربگرن. لە راپۆرتەگە لە زوان بازرگان تۆنی ئویشێد: “هیمان بایەسە داواکارییەگە پیشکەش بکەیمن و پارە بیەیمن، بەڵام ئبسە هویچ کاغەزیگ فەرمی وەپیمان نیەڕەسێد”.
وەگورەی راپۆرتەگە، تۆنی یەکیگ لەو بەڵگەنامانەی نشان کە ئیسە دەرچوود، کە ری وە بارهەڵگرە بچووکەیل مەی دەێد لە بەغدا رەد بوون، ئەو باسی وە "فەرمی بەڵام نافەرمی" کرد.
لە راپۆرتەگە دیاری کرد کە ئەو ئەمارا لە بەغدا چەندد جویریگ بیرەی ناوخوەیی هاناوی، کە لەو چەن بیرەخانە دروسکریەن کە لە هەرێم کارکەن، بەڵام کەفنە وەر ئاستەنگی هاوشیوە.
راپۆرتەگە لە زار کۆمپانیایگ بیرە کە داوای کردگە ناوی نارێد ئویشێد: “کارگەگە هیمان کارد کەێد، چوینکە ئمساڵ باج دامە و پویل مووڵەتەگەم دامە، بەڵام وەبی هویچ بەڵگەنامەیگ کاغەزی”.
لە راپۆرتەگە باس کرد کە میژوویگ دویرودرویژ لە نووشین کحول لە عراق هەس، کە میزۆپۆتامیا کوین شانازیی وە دروسکردن بیرە کەێد، لە خود وەختیش باس ئەوە کرد کە سەدام حسێن سەرۆک وەرین کۆمار عراق وە ویسکی وتیە "نووشین نیشتمانی عراق".
راپۆرتەگە لە درویژەی قسەیلی هاتگە کە کەمینەی مەسیحی و ئێزیدی ئەرا ماوەی سەدەیگ لە پیشەسازی مەی کار کردنە، دوبای ئەوەگ لە ساڵ 1920 یاسا دەرچگە کە ری وەی پیشەسازییە داگە تەنیا ئەرا ئەوانەگ موسڵمان نیین.
لە راپۆرتەگە لە زوان کاسبکار سەمیر هاتگە، “حکومەت لە ساڵ 2009ەو دەسکرد وە سەختەوکردن نووەوکردن مووڵەت مەی”، وتیش “لە ماوەی پەنج ساڵ گوزەشتە وەدەسهاوردن، دویای ئەوە لە نزیک ساڵ 2016، جاریگ ترەک ئاسانەو بوی”.
راپۆرتەگە وتیش: دویای شکست داعش لە ساڵ 2017، کار مەی لە بەغدا گەشە کرد. وتیش: لە ناوچەی سەعدون، شوین فرووشتن مەی فراوانتر بویە، پێشانگای فرۆشگایلیش وە تابلۆی رووشن ئەرا براندە ناودەوڵەتییە وەناوبانگەیل رازیانەو.
وتیش: لە ساڵ 2023 حکومەت یاسای قەیەغەکردن مەی دەرکردگە، گامیگە کە بازرگانەیل ئویشن وە شیوەیگ خەڵەتانن دەرکریاس.
راپۆرتەگە لە زوان یوسف بازرگانیگ مەی نویساس: “بایەسە گشت یاسا نووەیل عراق وە 3 خوەنستن و گفتوگۆ جیاواز لە پەرلەمان رەد بوون، بەڵام وەگەرد ئی یاسا وەرد چەن یاسایگ ترەک هاتنەسە ناوەو، لە دوو خوەنستن یەکەمیش هویچ باسیگ لەلی نەکریاس”.
وە قسەی یوسف، کە ستوین دویکەڵی قلیانەگەی وەشانیاد لە هەناێ قاو میوە و بەقلاوە لە یەکیگ لە چێشتخانە بەرزەیل بەغدا لە وەردەمی بوین، وت: لە خوەنستن سێیەم، “قەیەغەکردنەگە لە پڕیگەو خریا ناو، و بەشیگ لە نوێنەرەیل ئەڵاجەوییان هات، و وەختیگ ئەرایان نەمەن چشتیگ بکەن و هەر لەوەر ئی مدووە یاساگە وەی شیوە دەرچگ.
کەمینەیل کەێدە ئامانج
لە راپۆرتەگە هاتیە، ئەوانەگ تا ئبسەیش لەی پیشە کار کەن، وەیجویرە زانن کە یاساگە وە ئەنقەست بڕیگ لە کەمینەیل عراق کردیەسە ئامانج، لەوانە ئێزیدی و مەسیحییەیل.
وە قسەی یوسف، "ئیمە وەرجەیە نزیکەی 50% ئەو کەسەیلە لەدەسدایمنە کە لەو پیشە کار کردنە، ئیمەیش تەنیا باس کەمینەیل عراق کەیمن، چوینکە تاکە کەسین کە توەنیمن مووڵەت وەربگریمن". و مەحاڵە ئی یاسا جویر چشتیگ ترەک تەماشای بکریەێد بیجگە لە وەئامانجکردن کەمینەیل لە عراق.
وتیش: یاسای قەیەغەکردن بویە مدوو ئەوە کە زیاتر لە مەسیحییەیل داوای پەنابەری لە دەیشت وڵات بکەن.
راپۆرتەگە لە زوان بازرگان سەمیر نویساس: “ئی یاسا وە کردەیی ریوە پولیس دەێد هەر قەشیگ دەسگیر بکەێد، چوینکە لەبان قوربانگا تام مەی کەێد، لەی وڵاتە هویچ مافیگ ئەرا مەسیحییەیل نییە”.
بیجگە لەوەیش لە ڕاپۆرتەگە هاتیە کە ئێزیدییە نەدارەیلیش هەس وە نادادپەروەرانە کەن. لە راپۆرتەگە لە زوان خەلیل خەڵک شنگال هاتگە: "ئی یاسا وە تایبەتی کاریگەری لەسەر لاتەیل دیرێد، سەدان ئێزیدی لە بەغدا کار لە فرووشتن مەی کەن، پویل کلکەن ئەرا ناوچەیان ئەرا دابینکردن خەرج خیزانی و پزیشکی. هەناێ کاریان بەغدا تەواو بوود، گشتیان تیکەنان ژیانیان لەدەس دەن".
لە راپۆرتەگە لە زوان خەلیل وتیە؛ "کوردستان تاکە ناوچەس لە عراق کە تا ئیسە مەی هەرزانە".
شوینەیل ژیروەژیر مەی نووشین
لە راپۆرتەگە هاتگە، شوین ئەمار و بەشەوکردن لە بەغدا فرووشگایگ لەشانی هەس، بڕیگ بوتڵ مەی لە دیوارەیلی رز کریانە، گرانترینیان “جۆنی واکەر بلو”ە، کە وە 200 دۆلار فرووشیەێد، فرەترینیان ئەرزانەیلن.
لە راپۆرتەگە وتیش : بەرزەوبوین نرخەیل، وەگەرد بەرزەوبوین نرخە ناودەوڵەتییەیل و داوەزیان بەهای دراو، بویە مدوو کەمەوبوین بسینەیل، کە نووشین مەی لەلای دەوڵەمەنەیل مەن.
وە قسەی سەمیر، "هاوڵاتییگ ئاسایی عراقی کە مووچەی بنەڕەتی گرێد، ئیسە نیەتوەنێد مەی بنووشێد، و دوینیمن خەڵک زیاتر روی لە ماددە هووشبەرەیل کەن"، وتیش: "وەرجە ساڵ 2003 وە دەگمەن مادەی هوشبەر لە عراق بوی، بەڵام ئیسە، وەتایبەتی لە "پارەکە". دیمەن ماددە هووشبەرەیل وەڕاسی گەورە بویە."
وتیش: لە وەختیگ مەی لە قورئان وە حەرام دانریەێد، بەڵام هویچ قەیەغەیگ لەو شیوە ئەرا ماددە هووشبەرەیل نییە، یەیش هیلێد جویر حەڵاڵ دیار بەێد و لە روی ئایینیەو قبوڵکریاگ بوود.
لە کۆتایی راپۆرتەگە هاتیە کە بازرگانەیل نیەزانن تا کەی وەیجویرە مینێد، وە قسەی تۆنی “لە ماوەی زیاتر لە 30 ساڵ کارکردن لەی پیشە، و لە ری گشت ئەو چشتەیلە کە لە عراق بویە، یە بەدترین چشت بوی کە دیمە”، ئویشێدیش “پشتگیری کەمیگیش ئەرا ئی پیشەسازییە لە وڵاتەیل ئەوروپایش نەیمن، "نیەزانم ئی رەوشە چوین ئاڵشت بوود".
ئەڵگەردان: ئاژانس شەفەق نیوز