نێچیرڤان بارزانی وە سەردان “دویا دەرفەت” وەرەو بەغدا ئەرا کۆتاییهاوردن وە ئازارەیل هەرێم کوردستان

شەفەق نیوز/ بڕیارە ئمڕوو یەکشەممە، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆک هەرێم کوردستان سەردان بەغدای پایتەخت عراق بکەێد ئەرا بەشداریکردن لە گردەوبوین “ئیدارەی دەوڵەت” لە ئیوارەی خود رووژ، و باوەتەیلی وەگەرد خوەی هەڵبگرێ. لە مووچەی فەرمانبەرەیل هەرێم، بودجە، هەناردەکردن نەفت، هەڵوژاردن هاتگ، و ئەوانەی ترەک، وەقسەی چەودیاریکەرەیل، کە مەزەنە کردن ئی سەردانە بوودە مدوو ئەوە کە هاتێ "دویا دەرفەت" بەغدا بوود، و ئەگەر چارەسەری هەمیشەیی ئەرا کێشە گیرهاتگەیل نەڕەسێد، شایەت کورد بڕیار کیشانەوە لە پرۆسەی سیاسی عراق بەێد.

یەیش ئەوە نشان دەێد کە پارت دیموکرات کوردستان لە ئەگەر وەڵامنەیان داواکارییەیل هەرێم کوردستان هەڕەشەی کەێد، جویر ئەوەگ ئەندام حزبەگە، وەفا محەمەد ئویشێد: “ئەو دیدارە کە فراکسیۆن کوردستان و نوێنەرەیل هەرێم لە بەغدا گردەو کرد باس لە کیشانەوەی کورد لە پڕۆسەی سیاسی لە ئەگەر پابەندنەوین بەغدا وەو ڕێککەفتنەیلە وەرد هەرێم کوردستان کریانە، کلنەکردن بودجە، جیوەجیکردن ماددە یاساییە ڕێککەفتنەیل، کە مادەی 140 هاناوی، یاسادانان ئەرا یاسای نەفت و گاز، وسانن هەڵمەتەیل تەعریبکردن و کلکردن هاوکاری سەربازی.  تەندروسی و تا دوایی”.

محمد ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “ئەگەر هەڵوێست کورد یەکگرتگ بوود، بڕیار کیشانەوە خاسترە لەوەگ رازی زوو زەلیلییە لەلایەن حکومەت فیدراڵیەو بوود، و پشتیوانی تەواو ئەرا کۆمەڵگەی ناودەوڵەتی ئەرا ئەو هەڵوێستەیلە هەس، بەڵام من باوەڕ وەوە دیرم لە پێکهاتەی شیعە و سوننە کوینە و سەرکردە و سیاسییە باڵایلیگ هەن، لە کۆتایی خاسترین پەسەن ئەرا پێکهاتەی کورد ئەوەسە لە ئەگەر لەلای بەغداد وەڵام نەوی بکیشێدەو.  

خەڵک هەرێم کوردستان زیانیگ نیمچە پەککەفتی وەسەر بەن، لە ئەنجام فراوانبوین بایکۆت گشتی لە دەوان فەرمانگەیل حکومەتی، و زانکۆەیل و مەکتەوەیل و فەرمانگەیل هاتوچو وەتایبەت لە سلێمانی، لەوەر وەرنەگردن مووچە ئەرا چەن مانگیگە.

یە چەن ساڵیگە باوەت مووچەیل لە هەرێم کوردستان چارەسەر نەکریاس، و هەر لەناو مشتومڕ وەگەرد حکومەت فیدراڵی مەنیە، و هەر ساڵیگ ئی قسەوباسە دووارەو بوود، وەگەرد بڕیاردان بودجەی فیدڕاڵی، کە مەرجەیلیگ خەێدە مل هەرێم وەرانوەر وەرگردن بەش خوەی لەلی، دیارترین وەدەسداین داهاتەیل نەفت، وەلێ یە دوو ساڵە، دویای وسیان هەناردەکردن نەفت هەرێم لەڕی بەندەر جیهان تورکی، حکومەت فیدڕاڵی مووچەی فەرمانبەرەیل کردە شیویگ بڕبڕ تا بەێدەی دەس هەرێم.

مانگ شوبات ساڵ گوزەشتە، دادگای باڵای فیدراڵی حکومەت بەغدا پابەند کرد مووچەی ڕاستەوخۆ بەێدە فەرمانبەرەیل هەرێم کوردستان، وەبی کلکردنی ئەرا حکومەت هەرێم، دویای دویاکەفتنی چەن مانگیگ.

 لەو چوارچیوە، کیفاح مەحمود، نویسەر و توێژەر سیاسی و سڵاکار ڕاگەیاندن مەسعود بارزانی، ریبەر کورد ئویشێد: “بەش هەرێم کوردستان لە بودجە وە تەواوی نەڕەسیە هەرێم، یەیش وە نادادپەروەری دانرێد وەرانوەر خەڵک هەرێم، لەوەر ڕووشنایی بوین زوور سیاسی ئەرا سەرشیوانن لە هەرێم و سنووردارکردن دەسەڵاتەیلی و یەیش پێچەوانەی دەستوورە".

مەحمود ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت:  ناهاوسەنگییگ گەورە لە ئەدای کار هەس لە ئاست وەزارەتەیل دارایی و پلاندان عراق، ئەراوە نێچیرڤان بارزانی سەرۆک هەرێم کوردستان فایل مووچە و بودجە و هەناردەی نەفت گرێدە دەس ئەرا  گردەوبوین ئیدارەی دەوڵەت”.

وتیش: "ئەو کێشەیلە  وە نیاز پاکی چارەسەر کریەن نەک وە بەرزکردن دروشم و لێدوان ئەرێنی، وەتایبەتی کە وڵات وە وەختیگ ناسک رەد بوود و رخ گەورە لەبان بانان عراق هەس".

 وەرجەیە، حکومەت هەرێم کوردستان و وەزیر و نوێنەرانی هەرێم لە بەغدا داوا لە حکومەت فیدراڵی کردن گەرەنتی تەواو مووچەی ساڵ 2025 بکەێد وبی هویچ کەمییگ.

 پێشەوا هەورامانی قسەکەر حکومەت هەرێم کوردستان لە کۆنگرەیگ رووژنامەوانی وت: “بەغدا تا ئیسە کەمتر لە 7% شایستەیل دارایی هەرێم ئەرا هەرێم کلکردیە” وتیش: “حکومەت فیدراڵی مووچەی مانگ 12ی 2024 کلنەکردگە، هەرچەن پەیمان ئەوە دریاس”.

هەورامانی باس ئەوە کرد کە “بەغدا جویر قەوارەیگ فیدراڵی دەستوری وەگەرد کوردستان رەفتار نیەکەێد”،  کە حکومەت هەرێم گشت ئامارەیل داهات دارایی و شمارەی فەرمانبەرەیل هەرێم دادە دەس بەغداد”. 

سەردان نێچیرڤان بارزانی، سەرۆک هەرێم کوردستان ئەرا بەغدا "لە وەختیگ ناسک و رخدار تیەێد کە عراق وەپیەو رەد بوود، وەگەرد بوختکردن ەەیەکتر ناوەین هەولێر و بەغدا لەبان مووچەی فەرمانبەرەیل هەرێم کوردستان"، وەقسەی گوتەی ئەثیر ئەلشەرع، شرۆڤەکار سیاسی.

شەرع ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: “هەرێم ئویشێد بەغدا ئەرکەیل خوەی لە دابینکردن مووچە وە فەرمانبەرەیل هەرێم کوردستان جیوەجی نیەکەید، و بڕین تیکەنان خەڵک شایەت باوەتیگ رخدار وەدی بارێد، ئەراوە سەردانەگەی نێچیرڤان بارزانی ئەرا بەغدا وە دویاهەمین دانریەێد، و ئەگەر نەڕەسیە چارەسەریگ ئەرا هەمیشەیی، هاتێ کورد بڕیار کیشانەوە لە پڕۆسەی سیاسی بیەێد، یەیش گرنگیی ڕێککەفتن ناوەین هەردوگ حکومەت لە بەغدا و هەولێر وەشیوەیگ  پشتڕاس کەێد کە خزمەت بەرژەوەندی هاوڵاتی کورد و ئەو پارێزگایل عراق کەێد".

سەرۆک حکومەت هەرێم کوردستان، مەسرور بارزانی، لە گردەوبوین نائاسایی کە شەوەکی دویەکە لە هەولێر لەبان پرس مووچەی فەرمانبەرەیل وەڕیەو چگ، راگەیان کە “رەفتار بەغدا وەرد کوردستان جویر هەرێمیگ فیدراڵی نییە، و رەسینەسە ئەو ئەنجامە کە هەڵسوبنیش بەغدا وەرانوەر هەرێم کوردستان ستەمکار و ناڕەوا و رازیکەر نییە، بایەسە پەیوەندییەیل هەرێم کوردستان و بەغدا راسەو بکریەێد”.

 وەگەرد یەیش، توێژەر کاروبار سیاسی دکتۆر سەیف ئەلسەعدی ئویشێد: “چەوەڕی نیەکریەێد ئەو کێشەیلە چارەسەر بکریەن، لە وەختیگ هەرێم بەڵگە پیشکەش کەێد  کە پابەند بویە وەو چشتەیلە لە بودجەی گشتی فیدراڵی هاتگە، وەتایبەتی لە مادەیل 13 و 14، وە هەناردەکردن نەوت لە ری کۆمپانیای سۆمۆی سەر وە وەزارەت نەفت، بەغدادیش دەسپیچگ پیشکەش کەێد کە هەرێم کوردستان گشت ئەوەگ لەلی داوا کریاس لە داهاتەیل ساڵەیل گوزەشتە نەیاس کە بەشیگە لە بودجەی گشتی فیدڕاڵی”.

ئەلسەعدی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “مەزەنە نییە ئی ناکۆکییەیلە لە چەن رووژ ئایندە بڕەسنە چارەسەر، وەتایبەتی دویای کۆتایی هاتن مانگ هەنگوینی ناوەین حکومەت سودانی و حکومەت هەرێم، دویای ئەوەگ لە ماوەی گوزەشتە  نەرمی کەشوهەوا و ئارامی ریژەیی، وەتایبەتی کە وڵات نزیک هەڵوژاردنە و یاسای هەڵوژاردن بوودە دەوران مشتومڕ ناوەین بەغداد و هەولێر و ناوەین چین سیاسی وەگشتی”.

 ئاشکرا کرد کە “لە وەختیگ لایەنە سیاسییەیل تەقەلای یاسادانان دەن کە وەگەرد خوازینەیل بگونجێد نەک لەبان داوای بنکە کۆمەڵایەتییەیل یان جەماوەرییەیل، یەیش لە هەرێمیش هەس، کە دویای بڕیارەگەی دادگای فیدراڵی وە کەمکردن کورسییەیل پەرلەمان هەرێم کوردستان، کە هاتێ کاریگەری لەبان قورسایی دەنگ بیاشتوودچە  پارتی یا یەکێتی یا لیستەیلیگ نوو کە کاریگەری لەبان حکومەت هەرێم کوردستان دیرێد”.

 وتیش: "ئەراوە لە سەردانەگەی ئەرا بەغدا، سەرۆک هەرێم کوردستان، نێچیرڤان بارزانی، مینەی بەرژەوەنییەیل هەرێم کەێدر وەجویریگ یاسای هەڵوژاردنیگ بوود کە گەرەنتی بەشداریکردن دادپەروەرانە و کاریگەری هەرێم کوردستان بکەێد، لەوە شیوەیگ کە وەگەرد خواست ئەکتەر کورد لە پەرلەمان عراق بگونجێد”.

وەلێ لەلاییگ ترەک باقر ئەلساعدی نوێنەر هاوپەیمان دەوڵەت یاسا وە سەرۆکایەتی نوری مالیکی، لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: مەزەنە کەێد گردەوبوین سەرۆک هەرێم کوردستان، نێچیرڤان بارزانی، وەگەرد چوارچیوەی هەماهەنگی لە بەغدا بوودە مدوو “چارەسەرکردن قەیران مووچەی هەرێم، بیجگە لەوە کە باس لە هەڵوژاردن هاتگ کریەێد”.