شەفەق نيوز/ گەرمی سویەر تاوسان، کە جاروبار رەسێدە نیم پلەی کوڵیان، هیلێد مەردم عراق بکەفنە مینەی جیگریگ ئەرا ئەو وزەی کارەبای نیشتمانیە کە مەگەر ماوەی کەمیگ سەردان ماڵەیلیان بکەێد.
وەگەرد مەزەنەیل تاوسان سەختیگ لەی ساڵە، فرە لە مەردم دەسکردنە مینەکردن چشتیگ ئەرا نواگیریکردن گەرمی، دویای ئەوە کە لە کارەبای نشتمانی دەسیان شووردن، و بیزار بوین لە دەس خاوەن مولیدەیل کارەبا.
روی وەرەو وزەی خۆر کریەێد جویر جینشینیگ ئەرا کارەبای نیشتمانی، وەتایبەت دویای ئەوە کە بڕیگ بە وەرپرسەیل و کۆمپانیایل و کەسە تایبەتمەنەیل وە باوەت وزەی پاک پرۆپاگەندە ئەرای کردن، کە مەردم کەفتنە فتراقی جویر چشتیگ پەسەنکریای ئەرا وەدەسهاوردن کارەبایگ ئارام.
چین و تەکنیکەیل ئەو سیستەمەیلە
محمد حسێن عەلی ئەلدەرب، پسپۆڕ وزەی نووەوبوی و سەرۆک بەش زانستەیل وزەی نووەوبوی، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپات کەێد کە وزەی خۆر لە عراق پشت وە سیستمەیلیگ بەسێد تیشک خۆر کەێدە وزەی کارەبا وە پارچەیل خۆری، دیاری کەێد کە چینەیل فرەیگ لەی سیستەمە هەس، لەلییان ماڵی، پیشەسازی، و کشتوکاڵیە.
وتیش: هەر یەکیگ لەی یەکەیلە کار وە تەکنیکیگ جیا کەێد، کە پشت وە ساعەتەیل کارکردن و توانای بەسێد، و خەرج سیستەمەگە وەگەرد زیایبوین ساعەتەیل هاتن کارەبای نیشتمانی نزمەو بوود، چوینکە پاتریەگەی کە لە گشتی گرانترە، وەشیوەیگ کەمتر کار کەێد.
وتیش: پاترییگ هەس ئیواران کەم کار کەێد، و نرخیان وەگورەی وەختەیل وەکارخستنە، و لە رووژانە ماڵەگە لەبان پارچەیل خۆری کار کەێد، و ئیواران کەفێدە بان پارتی سیستەمەگە و وزەی نیشتمانی.
ئویشێدیش؛ خەرجەگەی گریە وەگەرد ئەوە دریاس کە چەنیگ کارەبای نیشتمانی تیەێد، کە ئەگەر دوو ساعەت وە دوو ساعەت بوی، خەرج سیستەمەگە زیاترەو بوود، چوینگە فرەگەی پشت وە پاتری بەسێد.
فراوانکردن حکومەتی و پشتگیریکردن بانکی
دەرب دیاری کەێد کە باوەت وزەی خۆر لە عراق، لەی دوو ساڵ دویاییە، گەشەی وەرچەویگ وەخوەی دی، وە مدوو ئەرزانی ئەو سیستەمە وەچەو جاران، وەگەرد پشتگیریکردن بانک ناوەندی عراق ئەرا فرووشتن ئی سیستەمەیلە وە قیست.
وتیش: فرە لە فەرمانگەیل دەوڵەت و کۆمپانیایل کەرت تایبەت دەسکردنە وەکارهاوردن وزەی خۆر، و دیاری کرد کە ئەمیندارێتی گشتی ئەنجومەن وەزیرەیل 530 بینای حکومەتی دیاری کرد کە ئەوەسا ئمساڵ سیستەم وزەی خۆر خەنە کار، و زیاتر لە 100 لە دەزگایەیل حکومتی تا ئیسە پشت وە وزەی خۆر بەسانە.
لەی باوەتە، بانک رەشید لەی دویاییە قەرز دادە مەردم ئەرا سەنین وزەی نووەوبوی وە سوودیگ کە لە 5% زیاتر نییە، وە مەرجیگ ئی قەرزە ئەرا فەرمانبەر و مەردم ئاسایی لەوەردەس بوود، و پویل قەرزەگە لە 5 و20 ملیۆن دينارە، وەماوەی پەنج ساڵ دریەێدە.
ریگریەیلیگ لەنوای ئی کارە
هەرچەن ئی کارە هەس، وەلێ هیمان باوەت وزەی خۆر ریگری کەفێدە نوای، کە رەعەد حاتم شخەیر کە کەسیگ ئاکادمیایە و پسپۆڕە لە دیزاین خانەیل خۆری، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: سیستەمەیل وزەی خۆر ئەرا تاکە ماڵەیل زیان لە چەن گیچەڵیگ دیرێد، دیارترینیان گرانی نرخەگەی، و چشتەیل بەدیگ لە دروسکردن پارچەیل و پاتریەگە ئا ئەفرتەرەیلیان.
وتیش؛ فرە لە مەردمەگە سەرشتە لە شیوەی خاسەوکردن ئاسان ئەو سیستەمە نەیرن، و کەشوهەوای تەپوتووز عراق نیەیلێد ئەو پارچەیلە خاس کار بکەن، کە خاڵە سویەرەیلی خراو کەێد، دیاری کرد کە تەمەن وەکەڵکهاتن ئەو سیستەمە لە چوار ساڵ ئەوبان نییە، و خەرجەگەی وەگورەی نرخ ئەمپێر مولیدەیل دووقاتە.
شخەیر وتیش: بەسانن سیستەم خۆر و موەلیدەی کارەبا کۆنتیکتەر خوازێد، ئەوەیش خەرجی زیای کەێد، دیاری کرد کە سوود راسگانی لە وزەی خۆر وە پڕۆژەیل حکومەتی تیەێد کە وەلایەن کەسەیلیگ پسپۆڕ وەڕیەو بچوود، هەکاتی کێڵگەی بەسرە کە کۆمپانیای تۆتاڵ فەرەنسی خاوەنداریی کەێد.
نووڕین مەردمەگە
شمارەیگ لە مەردم ئی گومانە دیرن، کە موفەق عەزاوی تەمەن (39 ساڵە) ئویشێد: بایەسە دەوڵەت باج لەبان وزەی خۆر کەمەو بکەێد، کە ئیرنگە رەسێدە 200%، و ئەگەر داوەزیا فرە کەس توەنن لەناو ماڵەیلیان وەکاری بارن.
ئەکرەم حەیانی تەمەن (44 ساڵە) ئویشێد: سیستەم وزەی خۆر کەفێدە وەر خراوکردن وەدەس زاڕوو و ناخاڵەیل کە سان ئەرا کەموتەر وەشنن، هەمیش سەنتەر خاسەوکردن لە گشت شوینیگ نییە، کە ریگری لە وەکارهاوردن ئەو سیستەمە وەشیوەی فرەیگ کەێد.
ویسام بەدر تەمەن (45 ساڵە) وە هەنەکیەو ئویشێد: ئەو ئەگەر تەڵ موەلیدەی کارەبا بڕیا، وە چەن تەقەلایگ ئمجا کارەبا گلەو خوەێد، ئیجا گەی وزەی خۆرە، کە هەمیشە خاسەوکردن خوازێد و بایەسە کەسیگ لەلی خاس بزانێد؟.
ئویشێدیش؛ ماڵە بویچگەیل وەتایبەت لە بەغداد جی ئەرا پارچەیل سیستەم خۆر لەناویان نییە، و ئەگەریش خاس نەچەسپێد وا بەێدەی، بیجگە ئەوە کە وە گولەی هەڕەمەکی لە سویر و بوونەیل ترەک شکیەن.
جی باسە کە بەشیگ لەو پارچەیل خۆریە کە ئەرا رووشنایی جادەیل وەلایەن وەزارەت کارەبا دانریان، زەرەد وەپییان رەسیە لەوەر وای تون لە بەغداد.
ناوەین تاقیکردن و سەرکەفتن مەرجدار
هەرچەن ئەو سەختیەیلە هەس، کەسەیلیگ نووڕین کە وزەی خۆر چشتیگ خاسە ئەگەر بزانێ چوین وەگەردی رەفتار بکەێ.
لەی باوەتە، محمد عامری (53 ساڵە) ئویشێد: "تەمەی هاوسا و برادەرەیلم کەم سیستەم خۆر وەکار بارن، چوینکە خوەم چەن ساڵیگ وەکاری هاوردمە و خاس بویە.
وتیش: سەرکەفتنی کەفێدە ئەورا کە ئەوەگ ئەرا م بەسادەی ئەندازیار پسپۆڕ بوین، لە وەختیگ کە هاوساگەم وەدەس خوەی بەسادەی و خاس نەوی، دووپات کەێد کە بەساننی وەدەس کەسەیلیگ خاوەن ئەزموون فرە گرنگە ئەرا گەرەنتی وەکارخستن سیستەم وزەی خۆر وە توانای بەرز و بی گیچەڵ.
پڕۆژەی وزەی خۆر لە عراق توانایەیل گەورەیگ هەڵگرێد، وەلێ هیمان تویش ریگریەیل پیشەیی و کۆمەڵایەتی و ئابووری تیەێد کە ری لە بڵاوبوینی بڕن.