سه‌رۆك كۆماری عێراق: پێویستە گفتوگۆی جیددی و بەپەلە لەنێوان هەولێر و بەغدادا بکرێت
سەرکۆماری عێراق، بەرهەم ساڵح پەیامێکی دەربارەی بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵیی سەبارەت بە یاسای نەوت و غازی هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە و داوای دیالۆگ و گفتوگۆ بۆ چارەسەری گرفتەکان لەنێوان هەولێر و بەغدا دەکات.
بەرهەم ساڵح رایگەیاندووە "دوودڵی هێزه سیاسییه‌كان له ده‌ساڵی رابردوودا له په‌سه‌ندكردنی یاسای نه‌وت و غاز كه ئیداره‌دانی سامانی نه‌وت و غاز له ته‌واوی عێراقدا رێكده‌خات، کاریگەری خراپی هه‌بوو له دروستكردنی گرێكوێره و ته‌نگژه جۆراوجۆره‌كان، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكرد بگه‌ینه ئه‌م دۆخه چه‌قبه‌ستووه و لێكه‌وته‌كانی ئێستای، ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی له ئەمڕۆدا وڵاته‌كه‌مانی پێدا تێپه‌ڕ ده‌بێت، ئه‌ركێكی گه‌وره ده‌خاته سه‌رشانی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان كه به‌رپرسیاریه‌تی ئه‌م قۆناغه له ئه‌ستۆ بگرن و ته‌نگژه سیاسییه كه‌ڵه‌كه‌بووه‌كانی به سه‌ركه‌وتوویی تێپه‌ڕێنن و نه‌هێڵێن دۆخه‌كه خراپتر بێت و بنه‌ماكانی سیسته‌می دیموكراسی و فیدراڵیی و ده‌ستووریی بخاته مه‌ترسییه‌وه، به تایبه‌تیش مافه ده‌ستوورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و دامه‌زراوه‌كانی كه پێویستە پارێزراو بن له چوارچێوه‌ی سیسته‌می ده‌وڵه‌تی عێراقدا".
سەرکۆماری عێراق راشیگەیاندووە "به‌پێویستی ده‌زانین گفتوگۆییه‌كی جیددی و به‌په‌له له‌نێوان حكوومه‌تی فیدراڵی و حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا ده‌ست پێ بكات به مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی میكانیزمی واقعی و رێگەچارەی عه‌مه‌لی كه گه‌ره‌نتی چاره‌سه‌ری ئه‌م دۆخه بكات به‌‌و شێوه‌یه‌ی له ناوەڕۆکی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدراڵیدا هاتووه و به جۆرێک بتوانێت مافه ده‌ستوورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و گه‌له‌كه‌ی و سه‌رجه‌م عێراقییه‌كان بپارێزێت".
سەرکۆماری عێراق، بەرهەم ساڵح لە پەیامەکەیدا ئاماژەی بە هەندێک دەقی دەستووریی دیکە کردووە کە بەهۆی ناکۆکییە سیاسییەکان هێشتا جێبەجێ نەکراون و هۆکاربوون بۆ چەندین تەنگژە و ناکۆکی بۆ چارەسەری ئەو دۆخەش رایگەیاندووە "له پێناو چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی ئێستا، داواكارین ئه‌و ده‌قه ده‌ستوورییانه هه‌موار بكرێنه‌وه كه به ئه‌زموون بۆمان ده‌ركه‌وتووه قابیلی جێبه‌جێكردن نین و هۆكاری سه‌ره‌كیشن بۆ ته‌نگژه كه‌ڵه‌كه‌بووه‌كانی ئێستا، هاوكات داواكارین ئه‌و ده‌قه ده‌ستوورییانه ده‌وڵه‌مه‌ند بكرێن كه په‌یوه‌ستن به كار و ئه‌ركی هه‌ردوو ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردن و یاسادانانه‌وه، به جۆرێك ئه‌و دوو ده‌سه‌ڵاته بكاته خزمه‌تكاری گه‌ل و گوزارشت له ویست و ئیراده‌ی ئازاد و سه‌ربه‌خۆیی نیشتمانیی گه‌لی عێراق بكه‌ن".
دەقی پەیامەکەی سەرکۆماری عێراق، بەرھەم ساڵح:
بەناوی خودای گەورە و میھرەبان
دادگای باڵای فیدڕاڵی لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢ بڕیارێکی دادوەری دەرکردووە سەبارەت بە دۆسییەی ئیدارەدانی نەوتی ھەرێمی کوردستان، لە کاتێکدا ئێمە جەختدەکەینەوە لە پێویستی ڕێزگرتن لە بڕیارە دادوەرییەکان بەو شێویەی لە چوارچێوەی دەستوردا ئاماژەیان پێکراوە و کۆکن لەگەڵ بەرژەوەندی سەرجەم پێکھاتەکانی گەلی عێراق، ئەوەش دووپاتدەکەینەوە کە ئەرکی سەرەکی و بنچینەیی سەرۆک کۆمار پاراستنی دەستور، و ھەروەھا پاراستنی سیستەمی دیموکراسی فیدڕاڵی و دامەزراوە دەستورییەکانیشە.
دوودڵی ھێزە سیاسییەکان لە دەساڵی ڕابردوودا لە پەسەندکردنی یاسای نەوت و غاز کە ئیدارەدانی سامانی نەوت و غاز لە تەواوی عێراقدا ڕێکدەخات، کاریگەری خراپی ھەبوو لە دروستکردنی گرێکوێرە و تەنگژە جۆراوجۆرەکان، ھەر ئەمەش وایکرد بگەینە ئەم دۆخە چەقبەستووە و لێکەوتەکانی ئێستای.
ئەم دۆخە ناھەموارەی لە ئەمڕۆدا وڵاتەکەمانی پێدا تێپەڕ دەبێت، ئەرکیێکی گەورە دەخاتە سەرشانی سەرجەم لایەنەکان کە بەرپرسیاریەتی ئەم قۆناغە لە ئەستۆ بگرن و تەنگژە سیاسییە کەڵەکەبووەکانی بە سەرکەوتوویی تێپەڕێنن و نەھێڵێن دۆخەکە خراپتر بێت و بنەماکانی سیستەمی دیموکراسی و فیدڕاڵی و دەستور ی بخاتە مەترسییەوە، بە تایبەتیش مافە دەستورییەکانی ھەرێمی کوردستان و دامەزراوەکانی کە پێویستە پارێزراو بن لە چوارچێوەی سیستەمی دەوڵەتی عێراقدا.
لە پەرۆشیمان بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە ناھەموارەی ئێستا و مەترسی لێکەوتانەی کە لەوانەیە لێی بکەونەوە و لە بەرژەوەندی گەل و نیشتماندا نەبن، بە پێویستی دەزانین گفتوگۆییەکی جدی و بەپەلە لە نێوان حکومەتی فیدڕاڵی و حکومەتی ھەرێمی کوردستاندا دەستپێبکات بە مەبەستی دۆزینەوەی میکانیزمی واقعی و ڕێگەچارەی عەمەلی کە گەرەنتی چارەسەری ئەم دۆخە بکات بەو شێوەیەی لە ناوەرۆکی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵیدا ھاتووە، و بە جۆرێک بتوانێت مافە دەستورییەکانی ھەرێمی کوردستان و گەلەکەی و سەرجەم عێراقییەکان بپارێزێت و دوور لە گەندەڵی و خراپ ئیدارەدان و دەستیدەستی سیاسی، سەرجەم سامان و داھاتی وڵات بخاتە خزمەت ھاونیشتمانییەکانییەوە، ھاوکات داوا لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکەم ھەرچی زووە گفتوگۆکانیان سەبارەت بە پڕۆژەیاسای نەوت و غاز دەستپێبکەن کە ماوەیەکی زۆرە دواخراوە، چ لە ڕێگەی دەوڵەمەندکردنی دەقەکانی یاساکە یاخود گەڵاڵەکردنی پڕۆژەیاسایەکی تازە لە لایەن دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە کە بە زووترین کات پەسەند بکرێت و خەمساری تێدا نەکرێت.
لێرەدا بە پێویستی دەزانم ئاماژە بەوەش بکەم کە پرسگەلێکی زۆری دیکەی دەستوری مولزەم و گرنگ ھەن کە بەھەمان شێوەی پرسی نەوت و غاز دواخراون و ھەمووشیان بەیەکەوە دەتوانن چوارچێوەیەکی تێروتەواوی یاسایی بێنەئاراوە و مافی سەرجەم ھاووڵاتییان بپارێزن و پەیوەندییەکی لۆجیکی ھاوسەنگیش لە نێوان حکومەتی فیدڕاڵی و حکومەتی ھەرێمی کوردستان و دەسەڵاتی خۆجێی پارێزگاکاندا دروست بکەن کە ھێشتا لە چوارچێوەی ھەرێمکدا ڕێکنەخراون.
لێرەشدا کتومت مەبەستمان یاسای ئەنجومەنی فیدڕاڵییە کە لە نێو گێژاوی سیستەمی سیاسی ئێستای عیراقدا لایەنێکی تەشریعی فەرامۆشکراوە و لە مادەی ٦٥ ی دەستوردا بە ڕوون و ئاشکرای ئاماژەی پێکراوە و ئیلزامییە و دەبێت جێبەجێ بکرێت. لە کاتێکدا دەستوری عێراق ماوەی ١٧ ساڵە پەسەند کراوە، کەچی ھێشتا گفتوگۆی جدی لە بارەی ئەو ئەنجومەنەوە ئەنجام نەدراوە.
لە مادەی ١٠٥ دەستوردا ئاماژە بە دامەزراندنی دەستەیەکی گشتی کراوە کە بایەخ بە مافی ھەرێم و پارێزگاکان دەدات، ئەم ماددەیەش ھێشتا نەچۆتە بواری جێبەجێکردنەوە. ھەروەھا لە مادەی (١٠٦) دەستوردا ھاتووە کە دەبێت "دەستەی گشتی چاودێریکردن و دابەشکردنی داھاتە فیدڕاڵییەکان" دابمەزرێت کە تا ساڵی ٢٠٢١ نەچۆتە بواری جێبەجێکردنەوە و ھێشتاش پێویستی زۆری بە پاڵپشتی و چاکسازی ھەیە.
ھەموو ئەو کەمورتییە دەستوورییانە بە تەنیشت یاسای نەوت و غازەوە کە لە مادەی (١١٢) ی دەستوردا ئاماژەی پێکراوە، ھەلومەرجێکی نالەبار و ناسرووشتیان بۆ چۆنییەتی ئیدارەدانی سامانی نەوتی عێراق بە ھەرێمی کوردستانیشەوە دروست کردووە، لەم سۆنگەیەوە دەبێت بە ھەستێکی گەورەی بەرپرسیاریەتییەوە لەو پرسە بڕوانین و ھەموو لایەکیش بەرپرسیاریەتییەکەی ھەڵگرن و ئەرکی خۆیان لە تەواوکردنی چوارچێوە دەستوورییەکانی ڕێکخستنی ئەو پەیوەندییانە لەئەستۆ بگرن کە بە ھۆی فەرامۆشکردنیانەوە گەلی عیراق باجەکەی داوە.
کاتی ئەوە ھاتووە بە ھەستی بەرپرسیاریەتی نیشتمانییەوە مامەڵە لەگەڵ پەیوەندی نێوان حکومەتی فیدڕاڵی و حکومەتی ھەرێمدا بکەین، ھەر لێکەوتەکانی ئەم پرسەش بوون کە ھاوڵاتییانی ھەرێمی کوردستانیان توشی دەردەسەری و گرفت و کێشەی زۆر کرد بە ھۆی ئەو دۆخە نالەبارەوە، وەک بڕینی بەشێک لە موچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و دواکەوتنی موچەکانیان، لەم ڕوەوە بە پێی دەستوور پیویستە دەستەبەرکردنی مافی بژێوی ھاوڵاتییەکانی بکرێت و ڕێگەش نەدرێت یاری بە قوت و بژێوییانەوە بکرێت و بکرێنە قوربانی گەمەی سیاسییەکان.
لە پێناو چارەسەرکردنی ئەم دۆخە ناھەموارەی ئێستا، دووبارە داواکارین ئەو دەقە دەستورییانە ھەموار بکرینەوە کە بە ئەزموون بۆمان دەرکەوتووە قابیلی جێبەجێکردن نین و ھۆکاری سەرەکیشن بۆ تەنگژە کەڵەکەبووەکانی ئێستا، ھاوکات داواکارین ئەو دەقە دەستورییانە دەوڵەمەند بکرێن کە پەیوەستن بە کار و ئەرکی ھەردوو دەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانانەوە، بە جۆرێک ئەو دوو دەسەڵاتە بکاتە خزمەتکاری گەل و گوزارشت لە ویست و ئیرادەی ئازاد و سەربەخۆیی نیشتمانی گەلی عێراق بکەن.
لە کۆتایدا ھەمدیسان داواکارین و زۆریش بە پێویستی دەزانین کە ڕێز لە مافە دەستورییەکانی ھاووڵاتییان بگیرێت و ھەرچی زووە حکومەتی تازەی عێراق پێکبھێنرێت، حکومەتێک لە ئاست ویست و داواکاری گەلەکەماندا بێت، چونکە بەردەوامی ململانێ و کێشمەکێشمە سیاسییەکانی ئێستا و تۆمەتبارکردنی یەکتری ھەرگیز قبوڵکراو نین، بە تایبەتیش کە وڵاتەکەمان وێڕای سەختیەکانی بەردەمی، کۆمەڵێک دەسکەوتی شایستەی نیشتمانیشی لەپێشە کە ناکرێت بە بیانگەی ھیچ پاساوێک دوابخرێن و فەرامۆش بکرێن.
بەرھەم ساڵح
سەرۆک کۆماری عێراق