هەواڵی کوردستان ئێستا

گەلۆ، قەت لە خۆتان پرسیوە ئەو ژان و ئازارە چییە بە ناو شیعری "خاک"ی  شێرکۆ بێکەسدا دەگەڕێ؟

 

کە دەستم برد بۆ چڵی دار

لە تاو ئازار 

لق داچڵەکی.

کە دەستم برد بۆ لقەکە

ناوقەدی دار 

کەوتە هاوار.

کە باوەشم کرد بە قەدا          

لەبەر پێمدا بەرد ناڵاندی..!

ئەمجارەیان کە دانەوییم،

خۆڵم هەڵگرت،

گشت کوردستان زریکاندی!

 

قەت لە خۆتان پرسیوە بۆچی دەست بۆ هەر شوێنێکی جەستەی ئەو شیعرەی شێرکۆ دەبەی، ئێش و ژانی زیاتر دەبێت و؛ زریکەی بەرزتر دەبێتەوە؟ ئەوە چ ئازارێکە تا لە بچووکترین کەرتی شیعرەکەوە بەرەو گەورەترین کەرتی دەڕۆین، زیاتر دەکات؟ من زۆر بەڕێکەوت بەسەر وەڵامی ئەو پرسیارەدا کەوتم. ساڵانێکی زۆر پێش ئێستا هەواڵم بیست کە هاوڕێیەکی ئازیزم، پێشمەرگەیەکی جوانچاکی رۆژهەڵاتی، برینداربووە و لە نەخۆشخانەی شار کەوتووە. کە هاوڕێکەم بینی، بۆم دەرکەوت ئەو بریندار نییە، بەڵکو بە دەسکیسی خاینان ژەهرخواردوو کراوە. هاوڕێکەم لە ژانێکی تاقەتپڕووکێن دەیناڵاند. پرسیم کوێت دێشێ؟ هاواری پێیەکانی بوو. هاتم پێیەکانی بشێلم، ناڵەی گەیشتە ئاسمان. دەیناڵاند و کەچی بە شێلان، ئازاری زۆرتر دەبوو! دەی گوت؛ هەموو گیانم دێشێ. بەوەشەوە، ئازار زۆرتر لە پێیەکانیدا مۆڵی خواردبوو، وەک تۆ بڵێی ژەهر تا دادەگەڕا خراپتر ئاوقای خوێنی هاوڕێ دەردەدارەکەم دەبوو. ئەوە ژانی بڵاوبوونەوەی ژەهر بوو بە ناو خوێنی جەستەدا. 

 

من نازانم شێرکۆ لە کوێ مرۆڤی ژەهرپێدراوی بینیوە یان شەرحی حاڵیی بیستووە. هەرچی بێ، شێرکۆ لە شیعری کورتی خاکدا، ئازارێک دەردەبڕێ کە ئازاری ژەهرە لە ناو جەستەدا. بێکەس لە شیعری خاکدا، دەبێ بە زمانحاڵی بێکەسترین و تەنیاترین دەردەداری بێ زمانی دنیا؛ دەچێتە ناو خانەخانەی جەستەی خاکێکی ژەهرپێدراوەوە و ئازارێکی دڕ لە چڕترین فۆڕمی رێتێچوودا تۆمار دەکات. ئازارێک کە خاکی بریندار و ژەهرخواردوو نە خۆی پێی بەیان دەکرا، نە کەس جگە لە شێرکۆ، وا بە هاوهەستی و هاوژانییەوە، دەیتوانی پێیدا رۆبچێ. بەڕاست کێ، جگە لە شێرکۆ بێکەس، توانیویەتی ئاوا قووڵ بیر لە ژانی گیانی ژەهراژنکراوی خاک و نیشتمانی زاماری سەردەمی ئەنفالەکان بکاتەوە؟! 

 

ئانترۆپۆمۆرفیسم لە شیعری شێرکۆدا

 

لەڕاستیدا ئەوەی شێرکۆ لە شیعری خاکدا بە چڕی و، دواتر، بە بەرفراوانی بەکاری هێناوە، تەکنیکێکە بە ناوی ئانترۆپۆمۆرفیسم. ئانترۆپۆمۆرفیسم واتە مرۆڤاندن یان مرۆڤچوێنی. شیعری شێرکۆ لێوانلێوە لە تەکنیکی ئەدەبیی جیاجیا و ناوازە. مرۆڤاندن، بەڵام سەرتۆپی ئەو تەکنیکانەیە کە لە چارەکە سەدەی کۆتایی ژیانی ئەدەبیی شێرکۆ بێکەسدا شیرازەی بەشی زۆری شاکارە ئەدەبییەکانی ئەو پێک دەهێنێ. ئانترۆپۆمۆرفیسم هەڵبەت تەکنیکێکی داهێنراوی شێرکۆ نییە، بەڵکو مێژینەی بۆ هەزاران ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە. تەنیا پاوانکراوی بواری ئەدەبیش نییە. بەگوێرەی ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا؛ ئەنترۆپۆمۆرفیسم بریتییە لە لکاندنی تایبەتمەندییەکانی مرۆڤ بە ئاژەڵ یان بوونەوەرە بێ گیانەکان یان شتە وێناکراوەکانی ترەوە. 

 

رەنگە نموونەی هەرە کەونارای مرۆڤاندن، تێکلکاندنی تایبەتمەندییەکانی خودا و مرۆڤ بێ لە کتێبی ئەفراندن، لە سەرەتاکانی چاخی دێریندا: لە جێیەکدا (رۆژی شەشەم)، خودا دەفەرموێ: "با مرۆڤ لەسەر شێوەی خۆمان چێ بکەین و لە خۆمان بچێ..". "ئیتر رۆژی حەوتەم (شەبات) لە کارەکەی بووەوە.. و لە هەموو کارەکانی پشووی دا". وەک دەبینین خواوەندەکەی چاخی دێرین، مرۆڤ لە سەر شێوەی خۆی چێ دەکا و، "لەکاربوونەوە" و "حەسانەوە"ی خۆشی تەواو شێوەی مرۆڤانەی هەیە. فرۆید دەڵێت؛ ئاڵۆزترین ئایینەکانیش ریشەیان لە مرۆڤاندنی سرووشت دایە. لە روانگەی زانستی زانینییەوە (Cognitive science)، مەیلی مرۆڤاندن تایبەتمەندییەکی نائاگا و بۆماوەیی مرۆڤە: ئادەمیزاد بە سرووشت مرۆڤسەنتەرە و بێ مرۆڤی تر هەڵناکا، بۆیە بیرکردنەوەمان نزیک بە هەمیشە بە مەیل و مەرامە مرۆڤییەکانەوە گرێ دراوە: مرۆڤ دوایین پەناگای مرۆڤە. 

 

ئانترۆپۆمۆرفیسم لە ئەدەب و هونەریشدا مێژوویەکی دێرینی هەیە، مێژوویەکی هەزاران ساڵە. رەنگە ناسراوترین ئاسەواری مرۆڤاندن لە سەردەمی کۆندا، کە لە دنیای ئەدەبیی ئێمەدا ناسراوە، کلیلە و دێمەنە بێ (کە لە پەنچاتەنترەی هێندییەوە وەرگیراوە). بەرهەمێکی ناسراوی سەردەمی نوێش، کە رەنگە بەشی زۆری خو‌ێنەرانی ئەم وتارە خوێندبێتیانەوە، قەڵای ئاژەڵان لە نووسینی جۆرج ئۆروێلە. مرۆڤاندن وەک ئامرازێکی ئەدەبی، بەردی بناخەی بەشێک لە شاکارە گەورەکانی شێرکۆ بێکەسیشیە. 

شیعری خاک لە نموونە سەرەتاییەکانی بەکارهێنانی ئەو تەکنیکەیە. لە جێ جێی قەسیدەکانی وەکو دەربەندی پەپوولە، خاچ و مار و رۆژمێری شاعیرێک، رەنگدان، ئەسپێک لە پەڕی گوڵاڵە و تەنانەت دوایین دیوانی بە ناتەواوی بەجێماوی شێرکۆ واتە یادەوەریی پاسکیلێکی کەرکوکیشدا، مرۆڤاندن ئامرازی بەپێزی داهێنانی شێرکۆیە. لەو ناوەدا، ئەوەندەی من خوێندبێتمەوە، تێکستی واڵای کورسی تۆکمەترین و یەکێک لە درەوشاوەترین شاکارەکانی ئەدەبی کوردییە کە تێیدا شێرکۆ بە خەیاڵێکی سنووربەزێن و سەرسووڕهێنەرەوە گیان بە بەر و زمان بە سەری کورسییەکان دەبەخشێ و هەزار چیرۆکی تاڵ و شیرینیان پێ دەگێڕێتەوە. 

 

ئانترۆپۆمۆرفیسم لە نێوان مرۆڤاندن و دێواندندا

 

ئانترۆپۆمۆرفیسم لە شیعری شێرکۆدا هەڵبەت هەمیشە چارەنووسێکی درەوشاوەی نەبووە. لێرەدا دەمەوێ باسێکی رەخنەگرانە لەسەر وێژمانی زاڵ بەسەر دیوانی "ئێستا کچێک نیشتمانمە"دا بکەم. بەبڕوای من، ئانترۆپۆمۆرفیسم لە دیوانەدا بووەتە هەوێنی هەڵەیەکی مێتۆدیک و بەشداریی کارەساتباری شێرکۆی مەزن لە پاشاگەردانییەکی دەروونی و مەعریفیی بێوێنە لە مێژووی هاوچەرخی کورددا. کێشەکە چییە؟

 

لە تێکستی ئێستا کچێک نیشتمانمەدا، شێرکۆ چیرۆکی گەنجێکی کامەران-ناو دەگێڕێتەوە کە لە قووڵایی نائومێدی لە هەلومەرجی کۆمەڵگەی کوردیی باشوور، عاشقی کچێکی رۆزانا-ناو دەبێ و بەم شێوەیە عەشقی رۆزانا دەبێتە نیشتمانێکی نوێ بۆ کامەران. تا ئێرە و لە رواڵەتی باسەکەدا، هیچ کێشەیەک نییە. هەرلەجێشدا دەقی ئێستا کچێک نیشتمانمە لێوانلێوە لە چرکەساتی ئەدەبیی باڵا و وێنەی شاعیرانەی ناوازە و جوان. کێشە لە دیاردەیەکی ترسناک دایە کە لە ساڵانی دوای راپەڕینی باشووری کوردستانەوە بە چەندین قۆناغ، لە خەڵکی سەرشەقامەوە تا کۆمەڵێک خوێندەواری ناسراو پەرەیان پێداوە: دیاردەی کردنی نیشتمان بە قوربانیی جێگرەوە، کە دەرەنجامەکەی بۆتە نامۆبوون و سووککردنی نیشتمان.

 

راگواستنی بابەت: لە فرۆیدەوە تا شێرکۆ بێکەس 

 

لێرەدا باس لە دیاردەیەکی دەروونناسانەی سەیرە کە فۆڕمێکی دەستەجەمعیی بەخۆیوە گرتووە؛ باس لە مەیلێکی مەعریفی یان دەروونییە بۆ ئاراستەکردنی تووڕەییەک، کە لە ئەنجامی هەست بە بێ ‌دەسەڵاتیکردنەوە دروست دەبێ، بەرەو ئامانجێکی چەوت و نادروست. ئەم جۆرە مەیلە ناوێکی دیاریکراوی نییە، بەڵام رەنگە چەمکی فرۆیدیی راگواستن (displacement) یان بە دیاریکراوی راگواستنی بابەت (Displacement of object) بۆ تێگەیشتن لەو دیاردەیە گونجاوتر بێت. مەبەست لە راگواستنی بابەت راگواستنی هەستی پەیوەندیدار بە کەس یان بابەتێکە بۆ کەس یان بابەتێکی تر. بۆ وێنە باوکێک لە ناو بازاڕ سووکایەتیی پێ دەکرێ، دێتەوە ماڵ شەڕ بە ژن ‌و منداڵی دەفرۆشێت (وەک پەندی پێشینانی کوردی دەڵێت؛ بە کەر ناوێرێ، بە کورتان رمەی دێ). 

بە بڕوای فرۆید، راگواستن میکانیزمێکی بەرگرییە کە لەڕێیەوە تاکەکەس، بەشێوەی ئاگا یا نائاگا، هەست و سۆزە نێگەتیڤەکانی خۆی لە ئامانجێکەوە بۆ ئامانجێکی دیکە دەگۆڕێ یا دەگوازێتەوە. ئەمەش لە بارودۆخێکدا دەتوانێ رووبدات کە مرۆڤ ناتوانێت یا نایەوێ راستەوخۆ بەرنگاری هۆکاری راستەقینەی بێزارییەکەی ببێتەوە. بۆ ئەوەی لە دەرکەوتی ئەم میکانیزمی بەرگرییە وەک دیاردەیەکی سیاسی و کولتووری، کە لە دەقە شیعرییەکەی ئێستا کچێک نیشتمانمەدا رەنگی داوەتەوە، تێبگەین پێویستە لە ئاست چەند وێستگەیەکی مێژووی کوردستانی پاش راپەڕین وچان بدەین.

 

لە ستایشی جەلادەوە تا نەفرەتکردن لە قوربانی

 

ساڵی 1994، کە یەکەم چەخماخەی شەڕی ناوخۆ لێدرا، خەڵک لە شەقڵاوە هاواریان دەکرد "نە پارتی، نە یەکێتی، عەرەبێکی پێ پەتی"! ئەو دروشمە لەو قۆناخەدا هێشتا تەنیا تانەیەک بوو لەو هێزە بەناو رزگاریخوازانەی لەگەڵ هاتنەوەیان بۆ ناوخۆی وڵات دووبەرەکی و شەڕانخێوێکی بێ كۆتاییان بۆ کۆمەڵگەی برینداری دوای ئەنفالەکانی باشوور هێنابووەوە. وردە وردە هێندێ تەعبیری وەک "خۆزگە بە سەردەمی سەددام" و "سەددام لەمانە باشتر بوون"، کەوتە سەر زاری هێندێ کەس. سەرەتا بە چرپە و دواتر بە روو هەڵماڵدراوی. لەگەڵ چنگگیرکردنی زیاتری حیزبی چەکدار لە شادەمارەکانی ژیانی کۆمەڵگە و بەدەرکەوتنی ناکارامەیی حاکمانی خۆماڵیی کوردی و پەرسەندنی گەندەڵی و و نائومێدی لە بەرقەراربوونی دادپەروەری، میکانیزمی بەرگری بە دوو ئاراستەی هاودژانە، کەوتە پەرەپێدانی ئەو مەیلەی فرۆید وەک راگواستنی بابەت ناوی دەبا: لەلایەکەوە بە دەربڕینی سۆز بەرامبەر جەللادی ئەنفالەکان و لەلایەکی تریشەوە، لەڕێی دڵهەڵکەندن لە نیشتمانێک کە هێشتا پشتی لە ئاست زەبری ئەنفالەکان راست نەبووەتەوە. هەموو ئەم هاودژییەش بۆ دەربڕینی ناڕاستەوخۆی یەک شت بوو: نائومێدی لە بەرەنگاربوونەوەی ئەندازیارانی دۆخی هەنووکەیی. 

 

هەڵبەت هاوسۆزی نواندن لەگەڵ جەلادانی بەغدا، لەوانەبوو تێچوونی هەبێت، وەک چۆن بەرنگاربوونەوەی دەسەڵاتدارانی وڵاتیش بێ تێچوون نەدەبوو، بەڵام ئەوەی تێچوونی نەبوو، دێواندنی نیشتمان و بێزاریی دەربڕین لە نیشتمان بوو. زەینیەتێک کە توانای لێکدانەوەی دروستی واقعی نەبوو، یان هەیبوو، بەڵام توانای گۆڕانکاریی نەبوو، ئەمجارە ئاراستەی تیری تانەی بەرەو بابەتێکی تر گۆڕی: نیشتمان. بەم شێوەیە؛ ئەگەر نەهامەتییەک هەبوو، ئەوە ریشەی لە نیشتماندا بوو. کارەساتەکان نیشتمان دەیخوڵقاند. شەڕ و نادادپەروەری و نائومێدی هەمووی خەتای نیشتمان بوو. نیشتمان بوو خەریکی دزی و ئاودیوکردن و رووتاندنەوە بوو. نیشتمان بوو نەیدەهێشت گەنج دڵی بە داهاتوو خۆش بێت؛ نیشتمان بوو کە کوردستانی "بەهەشتی سەرزەمین"ی کردبوو بە دۆزەخی ژیان. هەر بۆیە رێگە چارەش پشت تێکردن و بە نەفرەتکردنی نیشتمان بوو. رەنگە نائەقڵانیەتی زاڵ بەسەر ئەم جۆرە ئەقڵانیەتەدا شتێکی حاشاهەڵنەگر بێ، بەڵام مخابن شێرکۆ بێکەس لە قەسیدەی ئێستا کچێک نیشتمانمەدا رێک پەنا بۆ ئەم لۆژیکە دەبا. 

 

کامەران لە نێوان "دەمامکی نیشتمان" و دەموچاو حاکماندا

 

لە قەسیدەی ئێستا کچێک نیشتمانمەدا شێرکۆ بەڕواڵەت، دەموچاو بە گەنجێکی نۆزەدەساڵان دەبەخشێ و، دنیا و خەمەکانی ئەو گەنجە دەنوێنێتەوە؛ گەنجێکی تیپیکاڵ و کاڵ و کرچی پەروەردەی داوێنی حوکمڕانیی خۆماڵیی کوردی. ئەوە راستە کە زۆر لە کامەرانەکان بە حەق، لە نادادپەوەری بێزارن و لە گۆڕانی ئەدای حوکمڕانیی دەسەڵاتداران نائومێدن، هەر بۆیە شێرکۆ گوتەنی؛ "لە هەموو شتێکی نیشتمان وەڕەس بوون" (بێکەس، 2011، ل. 328)، بەڵام شێرکۆ بەلای هۆکار و هۆکردی راستەقینەی ئەم وەڕەسبوونەدا ناچێ. لەڕاستیدا لەو هاوکێشەیەدا کە ئێستا کچێک نیشتمانمە دەینوێنێتەوە، هیچ ئاسەوارێک لە سەبەبکارانی راستەقینەی بێزاریی کامەرانەکان لە نیشتمان، بەدیناکرێت. شێرکۆ دەموچاوی هۆکارەکان دەشارێتەوە و لە جێی ئەوە، دەموچاو بە نیشتمان دەبەخشێ و هەرچی ناشیرینییەکان هەیە لەسەر ئەم داماوە تاپۆی دەکا: 

 

من ناوم "عەدالەتە..."

ئەم نیشتمانە ئەوەندە رقی لە منە 

هەر هەلێکی بۆ هەڵکەوێ سەرم ئەبڕێ. (بێکەس، 2011، ل. 7-8)

دوێنێ چەند قاچێکی نیشتمانم لێ پەیدابوون 

تووڕە و تڕۆ

بە نووکە شەق هەتا ئەو خوارە بردیانم. (بێکەس، 2011، ل. 29-30)

دەمەو عەسرە و

چون چڕوچاوی نیشتمان

هەوا گرژە... (بێکەس، 2011، ل. 8)

 

شێرکۆ بە زاناییەوە تەکنیکی بەمرۆڤکردن بۆ نیشتمان بەکاردەهێنێت (بێکەس، 2011، ل. 330). لەم رێیەوە شێرکۆ، هەموو ئەو کارەساتانەی دەسەڵاتدارەکان بەسەر نیشتمانی کامەرانەکانیان ‌دا هێناوە، رێک لەسەر نیشتمان خۆی، ساخی دەکاتەوە! لە قەسیدەی ئێستا کچێک نیشتمانمەدا شێرکۆ لە جێی دز، بەرۆک بە ماڵدزراو دەگرێ. لەڕاستیدا، شێرکۆ لە بیچمی "کامەران"دا، بەشداری لە بەرهەمهێنانەوەی کارەساتبارترین "راگواستنی فرۆیدی" لە کۆمەڵگەی بێزار و داهێزراوی کوردی ‌دا دەکات، بەڵام هەر بەوەندەوە ناوەستێت، بەڵکو وزەی سەرسووڕهێنەری داهێنانی خۆی، لەڕێی بەکارهێنانی تەکنیکی مرۆڤاندنەوە دەخاتە جووڵە، تا لە چوارچێوەی سەدان وێنە و نیگاری شاعیرانەی سەرنجڕاکێشدا، نیشتمان بکاتە سەرچاوەی هەموو نەهامەتییە مەزنەکانی دوای راپەڕین. شێرکۆ توانایی خۆی لە بەکارهێنانی تەکنیکی مرۆڤاندندا دەخاتە خزمەت راگواستنێکی فرۆیدیی کارەساتبار کە ئەنجامەکەی بریتییە لە دێواندنی نیشتمان. لەڕاستیدا دەکرێ بڵێین دیوانی "ئێستا کچێک نیشتمانمە" دیوانی دێواندنی نیشتمانە لەڕێ مرۆڤاندنیەوە. ئەمانەی خوارەوە تەنیا نموونەن:

 

کە وڵات بوو بە چەتەوڵی هەڕەشە و 

چی دەرگایە لێی داخستی 

ئیتر شتێک نییە لەودا هەرگیز 

تۆ پێی بڵێی خۆشەویستیی. (بێکەس، 2011، ل. 36)

 

من ناوم کراسی ژنانەیە 

ئەوەی نیشتمان پێی شەرمە 

بیکاتە بەری خۆی منم! (بێکەس، 2011، ل. 36)

 

من مێینەم [...]

نیشتمان تفم لێ ئەکات! (بێکەس، 2011، ل. 37)

 

ئەم نیشتمانە

نیوەی سەیرانگەکانمی لەسەر پێکەنینەکانی خۆی و 

خزمەکانی تاپۆ کردووە. (بێکەس، 2011، ل. 14)

 

ئەم نیشتمانە 

منی بەهاری راپەڕینی 

پیر کرد 

گۆرانیەکانی کردم بە 

پۆلێ باڵندەی باڵشکاو. (بێکەس، 2011، ل. 14)

 

پرسیارێکی بەجێ لێرەدا ئەوەیە کە چی وا دەکا "شاعیری گەورەی نیشتمان و ئازادی"، رێک نیشتمان بکاتە بەڵاوەگێڕی ئەو نەهامەتییانەی کە هێزە پاشڤەڕۆکان و -ئەگەر ورەی راستیبێژیمان هەبێ-، رێک هاوڕێ دەسەڵاتدارەکانی شێرکۆ خۆی، بەلانیکەم نیواونیو لێی بەرپرسیار بوون؟! رەنگە پێمان خۆش بێ وای دانێین کە شێرکۆ ویستوویەتی مامەڵەی مێتافۆرێک لەگەڵ "نیشتمان" بکا و لە جێی هەموو ئەوانە ناویان بهێنێ، کە نایەوێ ناویان بێنێ! بەڵام بۆ نایەوێ؟ بۆ نایەوێ راست ناوی ئەو هێزە سیاسی و کۆمەڵایەتییانە بێنێ کە ئەندازیاری کارەساتەکانی "نیشتمان" بوون؟ خۆشبینی و راڤەی هاودڵانە بۆ دیوانی ئێستا کچێک نیشتمانمە، زۆر کەسی بە هەڵەدا بردووە.

 

هێندێ نووسەری هێژای کورد، کە ستایشنامەکانیان سەبارەت بە ئێستا کچێک.. لە پاشکۆی دەقی چاپکراوی دیوانەکەدا بڵاوکراوەتەوە، باس لە یاخیبوونی شێرکۆ لە نیشتمانی خائینان دەکەن! قووڵایی ئەم سەتحی بینینە دڵتەزێنە. شێرکۆ بۆ خۆشی لە پاشنووسی دیوانەکەدا ئەو بەرهەمەی خۆی وەک یاخیبوونێک لە ئێستا و رابردووی خۆی لە قەڵەم دەدا (بێکەس، 2011، ل. 328)، بەڵام راستی شتێکی ترە. راستی ئەوەیە کە شێرکۆ نە هیچکات دڵی هات دەستبەرداری "رابردوو"ی ببێت، نە هیچکات وێرای بە راشکاوی لە "ئێستا"ی یاخی ببێ. هەر وردبوونەوەیەکی سەرپێیی لە هێندێ لە موفرەداتی قەسیدەی ئەسپێک لە پەڕەی گوڵاڵە (کە رێک دوای ئێستا کچێک.. بڵابووەتەوە) دەری دەخا، کە شێرکۆ هەرگیز لە نۆستالژیای وێژمانی سەردەمی شاخ تێپەڕنەبووە، چبگا بەوەی لێی یاخی ببێ. بەرامبەر بە "ئێستا"ی هاوڕێیانی سەردەمی شاخیش (کە سەبەبکارانی راستەقینەی نامورادی و نائومێدیی کامەرانەکانن)، هەڵوێستی شێرکۆ هیچ ئاسەوارێکی یاخیبوونێکی رۆشنبیرانەی پێوە دیار نییە.   

 

پێنج ساڵ بەر لە بڵاوکردنەوەی ئێستا کچێک نیشتمانمە، شێرکۆ بێکەس نامەیەکی رەخنەگرانەی زۆر تووندی بۆ بەرپرسانی زۆنی سەوز نووسیبوو (رەحیم، 2021). هەر کەسێ ئەو نامەیە بخوێنێتەوە تێدەگات کە شێرکۆ بە چاوی تیژی رەخنەگرێکی واقعبینەوە، ئاگاداری رەوتی رووداوەکان و هۆکاری قەیرانەکانی باشووری کوردستانە، بەڵام رێک ئەم نامەیەش تەرازووی کەتنی "دێواندنی نیشتمان" قورستر دەکا، چونکە پاساوێک بۆ خۆی گوتەنی؛ ژێرپرسیاربردنی نیشتمان و "مەسەلە پیرۆزەکان"، ناهێڵێتەوە. شێرکۆ دەیزانی کە کێشەکە نیشتمان نییە، بەڵکو شتێکی ترە! رەنگە ئەوەش سکانداڵێکی رۆشنبیریی گەورە بێ، کە وەک بڵاوکەرەوەی ئەو نامە رەخنەگرانەیە لە پێشەکیی دەقی نامەکەدا باسی کردووە؛ شێرکۆ رایسپاردووە تا ئەو نامەیە بپارێزرێ و بڵاوکردنەوەکەی رابگیردرێ بۆ "رۆژێک لە رۆژان"، واتە پاش کۆچی دوایی خۆی! کامەرانەکان مافی خۆیانە بۆ هەمیشە ئەو پرسیارە لە خۆیان بکەن، بۆچی مامۆستا شێرکۆ بێکەس نەیدەویست، تا خۆی لە ژیان دایە، راستییەکان وەک خۆیان باس بکا؟! بۆچی لە جێی ئەوەی تیشک لە ئەشکەوتی دێوەکان بگرێ، نیشتمانی لەوان کردووە بە دێو؟! بۆچی ناونیشانی هەڵەی پێ داون؟ بۆ ئەوەی وەڵامی ئەم پرسیارانە لە "بەرژەوەندییە دنیاییەکان"دا کورت نەکەینەوە، با ئەو پرسیارانە هەروا بە کراوەیی بهێڵینەوە.

 

شێرکۆ لە نێوان هەستی شاعیرانە و ئەرکی رۆشنبیرانەدا

 

لە دوای راپەڕین و دەستپێکی سەردەمی حوکمڕانیی کوردییەوە ئیتر پرسی ئازادی، هاوکێشەی نێوان "داگیرکەر" و "ئازادیخوازان" نەبوو، بەڵکو هاوکێشەی نێوان کۆمەڵگە و حوکمڕانان بوو. ئەمجارە پرسی ئازادی متوربەی پرسی دادپەروەری ببوو. وەکو چۆن لە پرسی ئازادی دا دەبوو مرۆڤ لەنێوان بەرەی داگیرکەر و ئازادیخوازاندا ساخ ببێتەوە، سەبارەت بە پرسی دادپەروەریش پێویست بوو مرۆڤ لەنێوان بەرەی کۆمەڵگە و بەرەی حاکمانی نادادپەروەردا، خۆی ساخ بکاتەوە. لەم کێشمەکێشەدا، بەڵام شێرکۆ هیچکات خۆی بە تەواوی بۆ ساخ نەبووەوە. راستیی مێژوویی ئەوەیە کە ئەو هەرگیز هەڵوێستێکی یەکدەست و راڤەهەڵنەگری بەرامبەر بەو هێزانە دەرنەبڕی کە ئەندازیاری ئەو دۆخە نوێیەی کوردستان بوون، لانیکەم نیوەی حاکمانی نوێ لەوانە بوون کە شێرکۆ پێشتر عەشقی ئەوان و نیشتمانی تێکەڵ بەیەکتر کردبوو. جیاکردنەوەی ئەم دووانە لە یەکتر نەشتەرگەرییەکی رۆشنبیرانەی پێویست بوو. شێرکۆ رۆشنبیرێکی بواری گشتی بوو، کە ئامرازی خۆئیفادەکردنی شیعر بوو. ئەو بەڵام هەرگیز نەیتوانی رۆشنبیرێکی راشکاو بێ بەرامبەر بە دەسەڵاتێک کە جمگە سەرەکییەکانی لە دەست هاوڕێکانی خۆیدا بوو. مرۆڤەکانی کەونارا بۆ ئەوەی تووڕەیی خواکان دابمرکێنێتەوە، مرۆڤیان دەکرد بە قوربانی. دواتر، ئاژەڵیان کرد بە "قوربانیی جێگرەوە"ی مرۆڤ. شێرکۆ لە ئێستا کچێک نیشتمانمە‌دا ویستی وەڵامێک بە تووڕەییەکانی کۆمەڵگەی کوردی بداتەوە. ئەو دەبوایە حاکمان بکا بە قوربانی، کەچی "قوربانیی جێگرەوە"ی هەڵبژارد: نیشتمانی لەبەر پێی کۆمەڵگەدا سەربڕی، بۆ ئەوەی هەم ئەرکی خۆی بەجێ هێنابێ، هەم دڵی هاوڕێکانی گەرد نەگرێ.

 

هەرچی بێ، وەک پێشتریش گوتم، وێژمانی ناو دیوانی ئێستا کچێک نیشتمانمە وێژمانی دێواندنی نیشتمانە لەڕێ مرۆڤاندنیەوە. هەموو خەرمانی مەزنی ئەدەبی شێرکۆ بێکەس، ناکاتە پاساو بۆ ئەم کەتنە گەورەیە، کە من پێم خۆشە بۆ هەڵەیەکی مێتۆدیکی بگێڕمەوە تا هەر هۆکارێکی تر: مرۆڤی گەورە، هەڵەکانیشی گەورەن. رەنگە بپرسرێ ئەم هەموو بەرگرییە لە نیشتمان، لێرەدا لە پێناوی چی دایە؟ رەنگە سادەترین وەڵام ئەوە بێ کە "لە پێناوی بەرگری لە راستی‌ دا"، لەپێناوی جێگۆڕکێنەکردن بە تاوانکار و قوربانی‌. لە کۆنتێکستی کۆمەڵگەی کوردیدا، نیشتمان بە قووڵی گرێدراوی کۆمەڵێک بەهای وەک ئازادی و گیانبازی و خۆنەویستی لە پێناو خێری گشتی دایە. نامۆکردنی مرۆڤی کورد لە نیشتمان، لێدانە لە هەستیاریی ئەو بەرامبەر بەو بەها بەرزانەش کە بەشێوەی مێژوویی لە ناو دەفری نیشتماندا هەوڵی وەدیهێنانیان دراوە. نیشتمان ئەو شوێنەیە کە مرۆڤ تێیدا چاو بە دنیا هەڵدەهێنێ، دنیا ئەزموون دەکا و بوون و وشیاریی جڤاکیی خۆی دادەڕێژێ. لێدان لە نیشتمان، نامۆکردنی مرۆڤە لە دەوروبەری خۆی، لە ژیانی جڤاکی بە مانا فەلسەفییەکەی. لێرەوە، بەرگری لە نیشتمان رەهەندێکی کۆمەڵناسانەشی هەیە، چونکە مرۆڤی داماڵدراو لە نیشتمان، مرۆڤێکە بەتاڵ لە هەستی بەرپرسیاریەتی بەرامبەر سروشت و کۆمەڵگە و، لەوێشەوە بەتاڵ لە وزە و مۆتیڤی بەشداری لە گۆڕانکاری لە کولتوور و، چاکسازی لە دامەزراوەکاندا. 

 

بەهەرحاڵ، هەرچی بێ، بەخۆشییەوە، شێرکۆ بێکەس تەنیا شێرکۆی ئێستا کچێک نیشتمانمە نییە. لە دەرەوەی ئەو دیوانە، شیعری شێرکۆ و میراتی ئەدەبیی شێرکۆی مەزن، سەرزەمینێکی رەنگاڵەیی بەرینە، کە تەنانەت لە تاریکترین ساتەوەختەکانی ژیانی نەتەوەیی ئێمەشدا مرۆڤی کورد دەتوانێ تێیدا پەنا بگرێ و، هەست بە ئاسوودەیی و سەرفرازییەکی هەمیشەیی بکا. یادی شێرکۆ، هەمیشە بەخێر!