هەواڵی کوردستان ئێستا

شەفەق نیوز/ زانایلیگ لە تۆێژینەوەی نوویگ هوشداری کردن کە قڕان گشتگیر شەشەم لەبان زەوی دەسوەپی کرد، و وەزوی سەختەو بوود، وتیش؛ قڕان ناو ئاژەڵەیل ئەوەسا وەشیوەی فرە گەورەیگ بەرزەو بوود، تا ئی تۆێژینەوە بخریەێد بان ئەوەکان ترەک، کە هوشداری کردنە کە زەوی وەخاسی نەمەنیە.

سایت Axios ئەمریکی، لە هەفتەی گوزەشتە راپۆرتیگ لەناو گوڤار  زانستی Proceedings of the National Academy of Sciences بڵاو کرد، و وت: یە فرە گرنگە چوینکە رووشنایی خەێدە بان کاریگەری ئایەم لەبان سروشت زەوی، کە هەمیشە کاریگەری بەدیگ دیرێد.

وەگورەی راپۆرتەگە، چینەیل ئاژەڵەیل ٣٥ گلە زیاتر لە یەک مەلیۆن ساڵ گوزەشتە قڕان کەفێدە ناویان، و زانایل رووشنایی خستنە بان کردەوەیل ئایەم لەی سیما، وتنیش؛ لەماوەی ٥٠٠ ساڵ گوزەشتە ئەو ئاژەڵەیلە کە کەفتنە وەر قڕان، وەنە نزیکەی ١٨ هەزار ساڵ ئەرایان مەنوێد، ئەگەر ئایەم نەویاتاد.

وەلێ مەزەنە کریەێد کە کاریگەری ویرانکردن ژینگەیل سروشتی، و بازرگانی نا یاسایی، و خراوکردن کەشوهەوا، ئەوەسا هیلێد زویتر قڕان بکەفێد، 

جیرارد سیبالوس نویسەر سەرەکی راپۆرتەگە ئەرا سایتە ئەمریکایەگە ئویشێد: لەدەسدان چینەیل ئاژەڵ لیستیگ لە میژوو گەشەکردن زەوی لەدەس دەێد، وتیش؛ ژیان لەبان ئی زەویە هەس وەسای درەخت و ئاژەڵەیل، و ئەو سیستەم ئیکۆڵوجیە کە دروسی کەن.

 سیبالوس وتیش؛ ئەو بەرهەمەیل خوەراکە کە ئایەم وەکاریان تیەرێد، و تیکەڵای گازەیل تووکڵ زەوی کە هیلێد زەوی ئەرا ژیان بگونجێد، گشتی پشت وە درەخت و ئاژەڵ بەسن، و هەناێ بەشەیلیگ وەتەواوی لەدەس دەیمن، توانای زەوی لە مقیەتیکردن ژیان وەشیوەی گشتی لەدەس دەیمن، وەتایبەت مقیەتیکردن ژیان ئایەم.

 ئی راپۆرت نووە لەبان بڕیگ ڕاپۆرت بینا کریەێد کە هوشداری دانە کە زەوی کەفێدە وەر قڕانیگ گشتگیر، کە زانایل وەرجەیە هوشداری دانە کە یەک مەلیۆن چین هانە ژیر هەڕەشەی قڕان، و هاتێ وەچەن دەیەیگ بەشیگیان لەدەس بیەیمن.

 گوڤار زانستی Biological Reviews ، لە سەرەتای تاوسان، راپۆرتیگ بڵاو کرد کە قڕان گشتگیر شەشەم -کە ئیسە هایمنە ناوی- یەکەمین قڕانە کە لە ئەنجام کردەوەیل ئایەم بوود.

لە حوزەیران ٢٠٢٣، ستیوارت بیم، مامووستای مقیەتیکردن ژینگە لە زانکۆی دیوک ئەرا ئەو سایت ئەمریکیە وت: نیەزانیمن چوین رویداو قڕان گشتگیر شەشەم دیاری بکەیمن، و وەگەرد ئەوەیش؛ دووپات کرد کە جیاوزای وەگەرد نووڕین قڕان شەشەم ئەوە نیەشارێدەو کە زەوی خەریکە ژیان هشکایی لەدەس دەێد، ئەوەیش وەشیوەیگ زویتر لە وەرجە مەلیۆنا ساڵ.

جی باسە کە زەوی ٥ قڕان وەخوەی دیە، کە یانەن:

١/ قڕان ئوردوفیشی سیلوری- وەرجە ٤٤٤ مەلیۆن ساڵ.

٢/ قڕان سەردەم دیفۆنی دیر- وەرجە ٣٨٣ تا ٣٥٩ مەلیۆن ساڵ.

٣/ قڕان سەردەم بورمی تریاسی- وەرجە ٢٥٢ مەلیۆن ساڵ.

قڕان سەردەم تریاسی جوراسی- وەرجە ٢٠١ مەلیۆن ساڵ.

٥/ قڕان سەردەم تەباشیری و بالیوجینی- وەرجە ٦٦ مەلیۆن ساڵ.