لیڤیاتانی شەڕ
به‌در ئسماعیل شیرۆكی/ سێبەری خەست و ڕەشی شەڕی حەماس و ئیسڕائیل، لەدەرەوەی سنور و تخوبی وەکوو ناوچەی جەنگی راگەیێنراو، بە شێوەیەکی زۆر نەرێنی بووەتە هۆی بدیهاتنی کۆمەڵێک روداوی کاردانەری دژە ئاسایش، کە نەتەنیا گەلانی ئیسرائیل و فەلەستین، بەڵکوو زۆر دورتر لەو ناوچەیە، گەل و نەتەوە و جوگرافیای دیکەش زیانیان بەر کەوتووە و لە ئازار و کارەسات و وەیشومەی ئەو جەنگە بێبەش نەبوون. ئەوش لە حالێکدایە کە لە لایەن بیروڕای گشتی و ناوەندەکانی سیاسەتی جیهانی کەمتر سەرنجیان خراوەتە سەر و بەبێدەنگی کەوتوونەتە بەر لێشاوی ئازار و کارگەری و دەرهاوێشتە سنور بەزێنەکانی جەنگێک، کە بەسەدان کیلۆمەتر دورتر لە وڵات و جوگرافیای ئەوان بەڕێوە دەچێت.
یەکێک لەوانە دەتوانین ئاماژە بە شەڕی ئۆکرایین- روسیە بکەین، کە تا دوو مانگ بەر لە ئێستا، بە مەزنترین هەڕەشە و قەیرانی ئەم سەردەمە، لە سەدەی بیست و یەک ناو دەبرا و لە رۆژەڤی هەواڵی گەرم و سەرنجی هەموو جیهانی مرۆڤایەتی و کەیسی یەکەمی بەردەستی سیاسەتی جیهانی بوو، ئیستا خەریکە لەژێر تەپ و تۆز و کاریگەرییەکانی جەنگێک دەشاردرێتەوە، کە تەنیا لە لاکێشەیەکی بەرەتەسکی چل کیلۆمەتر دوجای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوەدەچێت.
لەو چەند حەفتەی رابردوو، وەلادیمیر زلێنێسکیی سەرۆک کۆماری ئۆکرایین ، لەگەڵ ئۆرسۆلا فۆن در لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا، لە شاری کێفی پایتەختی ئەو وڵاتە، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا، بە خەمبارییەوە بە پەیامنێرانی راگەیاند و گوتی: لاچوون و نەمانی سەرنج و هەستیاری جیهانی لەسەر جەنگی وڵاتەکەی، لەژێر کاریگەرییەکانی جەنگی غەزە کارێکی ئاساییە. ئەو دانپێدانانەی سەرۆک کۆماری ئۆکرایین لە کاتێکدایە، کە هەر لەو بارەوە فایناشنال تایمز لە راپۆرتە هەواڵێکدا، باسی ئەو کێشە و پرسە ناوچەیی و جیهانییانە دەکات، کە بەتەواوی کەوتوونەتە ژێر کاریگەری و سێبەری هەواڵە گەرمو گوڕەکانی پێکدادانە خوێناویەکانی نێوان غەزە و ئیسرائیل. فایناشنال زیادتر پەرە بە شرۆڤەی بابەتەکە کاردانانەکانی دەدا و دەنووسێ: کێشمەکێشەکانی رۆژهەڵاتی ناڤین، بۆ لیبرالەکان، هەواڵێکی زۆر خراپە و بە تەواوی بە قازانجی وەلادیمیر پۆتین لە روسیا و دۆناڵد ترامپ لە ئەمریکا دەشکێتەوە.
ئەوە پرسێکی زۆر سەرنجڕاکێش و جێگای تێفکرین و هەڵوەستەی قوڵە، کە دوای چاوڕوانییەکانی مرۆڤایەتی لە بەرهەم و دەستەکەوتە بەهادارەکانی ساڵانی دەیەی نەوەدی سەدەی بیست بەرەو سەرێ، کە جیهان بە گەشبینییەوە هەنگاوی دەنایە ناو سەردەمی ئاشتخوازان و حوکمڕانی پلۆرالیستیی سیاسەتمەدارە دیموکراتیخوازە جیهانگەراکانی تاقی دەکردەوە و جێژی لە ئاشتی و ژیانی ئازاد دەبینی، دوای سی ساڵ سەرهەڵدانەوەی پاشڤەڕۆییەکی شۆکهێنەر بۆ مرۆڤایەتی و جیهانی دیموکراسی، ئەزمونێکی تاڵی تێشکان و کارەساتبارە.
دوای ئەو قۆناغە گەرچی بە شێوەیەکی کاتیش بێت، جیهان ئیرادە و توانای ئەوەی هەبوو، کە لە سەرەپێچێکی دیکەی پڕ لە مەترسیی سەرهەڵدانەوەی لیڤیاتانی شەڕ و خوێنڕێژی و توندوتیژیە بەربەرییەکانی، هێز و ڕەوتە دەمارگیر و توندڕۆیە نایاسییەکانی، وەکوو قاعیدە و داعش و میلیشیا مەزەبییە شەڕخوازە بریکارەکان، لە ناو ناوچەکەدا گوزەر بکات. لەوەدا هاوپەیمانیێکی جیهانی رۆلی هاوکاریان بینی بۆ گەڕاندنەوە و جێگیرکردنی دەسەڵات و هێزی ئەو دەوڵەتانەی، دووچاری لاوازی و بێتوانایی پارێزگاریکردن، لە قەڵەمڕەوی سەرزەمینیی خۆیان ببوونەوە و بەشێک لە خاک و ناوچەیان کەوتبووە ژێر دەسەڵاتی هێزە لەیاسا دەرچووەکان. بەڵام هەر ئەو هاوکارییە دەوڵەتپارێزییە جیهانییە، ئەو پرۆسیەیەشی لەبەرچاو بوو، کە لە سێ دەیەی رابردوودا، بیروڕای گشتی جیهان، دەوڵەت و هێزە دیموکراتییەکانی خۆیان ناچار کردبوو، کە ئاوڕێک لە گەل و کەمە نەتەوە بێ دەوڵەت و ژێر دەستەکان بدەنەوە و مافی ئۆتۆنۆمی، یان پارێزگارییەکی مرۆڤیی وەتۆیان بۆ دەستەبەر بکەن، کە دەوڵەت و حکومەتە نەتەوە پەرست و دیکتاتۆرەکان، توانای جینۆساید و راگواستن و لەناوبردنی کوڵتوور و زمان و تایبەتمەندیەکانی ئەوانی نەبێت.
