هەواڵی کوردستان ئێستا

شەفەق نیوز/ ئمڕوو جمعە، 14 شار عراق لە پلەی یەکەم لیست بەرزترین پلەی گەرمی  لە جەهان بوین و ریژەی پلەی گەرما لە 49 پلەی سەدی نزیکەو بوی.

 وێستگەی پلاسەرڤیل لە ویلایەت کالیفۆرنیای ئەمریکا خشتەی 15 ناوچە و شار جوهانی بڵاوکرد کە بەرزترین پلەیل گەرما لە جەهان توومار کردنە لە ماوەی 24 ساعەت گوزەشتە.

 شار ناسریە لە باشوور عراق پلەی یەکەم لە ئاست جەهان وەدەس هاورد وە پلەی گەرمی 48.4 پلەی سەدی، کەربەلایش کەفتە پلەی دویەم  وە پلەی گەرمی 48.2، و هیت لە خوەرئاوا پلەی سێیەم هاورد وە پلەی گەرمی 48 پلە.

 سەماوە هاتە پلەی چوارەم  وە پلەی گەرمی 47.9 پلە، ئیجا ڕەمادی لە پلەی پەنجەم وە پلەی گەرمی 47.7، نەجەف هاتە پلەی شەشەم وە پلەی گەرمی 47.6، لەپشتی نخێب کەفتە پلەی هەفتەم وە پلەی گەرمی 47.5، و حلە لە پلەی هەشتەم وە پلەی گەرمی 47.3، ئیجا عەزیزیە لە پلەی نۆهەم وە پلەی گەرمی 47.2، و فڕۆکەخانەی بەغدادیش لە پلەی دەیەمی وە پلەی گەرمی 47.2 پلەی سەدی.

 شار عەین تەمر وە 47.1 پلەی سەدی کەفتە پلەی 11، ناوچەی ئەلحوسێن لە بەسرە وە 47 پلە هاتە 12، دیوانیەیش وە 47 پلە کەفتە پلە 13، ئیجا خاڵس وە 46.8 پلە، کفتە پلەی 14، دواجاریش شار عولا لە سعودیە  وە پلەی گەرمی 46.7 پلە.

….

 سەردەمیگ نوو یا وەهاریگ درووکانی.. نزیکەەوبوین عراق و تورکیا و سەختیەیل جوگرافی 

 شەفەق نیوز/ ماڵپەڕ “ئوروسیا بولیتین” ئەوروپی نووڕێد کە گردەوبوین عراق و تورکیا، پەرەپیدان پڕۆژە هاوبەشەکانیەیل، و هاوبەشکردن سەرچەوە و توانایلیان “زیاتر لە ئاساییە”، بەڵام باس ئەوە کرد کە بەرژەوەندییە بازرگانییەیل ناوەین هەردوگ وڵات نیەتوەنێد وەرەو نوا بچوود وەبی ئەوەگ رەهەندە ئەمنییەیل لە جوگرافیای پڕ لە جەنگ خوەرهەڵات ناوڕاس لەوەرچەو بگرن.

ماڵپەڕەگە لە راپۆرتیگ کە ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کرد باس ئەوە کرد کە عراق وە پەنجەم دەوڵەمەندترین وڵات جەهان دانریەێد لە روی سەرچەوە نەفتییەیل، کە نزیکەی 10% یەدەگ جەهانی دیرێد، و نزیکەی 5% بەرهەم نەفت جەهانیش، کە بوودە بازیکەریگ سەرەکی لە بازاڕ وزەی جەهانی، بیجگە لەوە 2% یەدەگ غاز جەهانی دیرێد.

 تورکی و سەرچەوەیل وزە

وەگەرد یەیش، لە راپۆرتەگە هاتگە، عراق وە یەکیگ لە ئابوورییەیل جەهان دانریەێد کە خاوەن فرەترین وابەسەی نەفتە، کە داهاتەیلی 85% بودجەی دەوڵەتە و نزیکەی نیەەی بەرهەم گشتیی ناوخوەی عراق، وەگەرد گشت ئی سامان نەفتییە، رەنج دەێد ئەرا پەیاکردن کار ئەرا دانیشتگەیلی کە شمارەیان رەسێدە 40 ملیۆن کەس، کە نزیکەی 60%یان تەمەنیان لە خوار 25 ساڵە.

 راپۆرتەگە هەمیش وت: تورکیا جویر بەخت هاوسای باشووری خوەرهەڵاتی نەیرێد  لە روی سەرچەوەیل وزە، و هەرچەن تورکیا لە رز 20 گەورەترین ئابووری جەهان مەنیە، کە شمارەی دانیشتگەیلی 85 ملیۆن کەسە، بەڵام سنوورداری سەرچەوەیل وزە  ریکرییگ گەورە خەێدە وەردەم وەردەوامی کەشەسەنین ئابووریی.

 دیاری کرد کە “چشتیگ سروشتیتر ئەرا ئی دوو وڵاتە نییە کە لە تاوڕاس سەدەی حەڤدەهەمەو تا کۆتایی جەنگ جەهانی یەکەم لەبان زەوییە عوسمانییەیل وەیەکەو بوینە و نزیکەی 100 ساڵە هاوسان، خۆی ئەوەگ گردەو بووم و پڕۆژەی هاوبەش دروس بکەن کە ری وەپییان بەێد ئەرا هاوبەشکردن سەرچەوە و توانایان.”

بەڵام راپۆرتەگە یە وە مەحاڵ زانست، لەوەر رووشنایی جوگرافیای خوەرهەڵات ناوڕاس، پرۆژە بازرگانییەیل وەبی لەوەرچەوگردن ڕەهەند ئەمنی،  پیشهاتەیل ئی دواییەی ناوەین عراق و تورکیا نشانەن ئەرا پرۆسەیگ کە لەناوی هەردوگ ڕەهەندەگە وەیەکەو کار لەبانیان کریەێد.

 یاداشت "میژوویی".

 لە راپۆرتەگە باس لەو دانوسەنینە کریا کە هەفتەی گوزەشە لە ئەنقەرە وەڕیەو چگ، کە وە سەرۆکایەتی هاکان فیدان وەزیر دەرەوەی تورکیا و فوئاد حسێن وەزیر دەرەوەی عراق بوی، کە ڕەهەندە ئەمنییەیل لەخوەی گرد، لە ری “یاداشتنامەی لەیەکفامسنن هاریکاری سەربازی و ئەمنی و نواگیریکردن تیرۆر”. یاداشتیگ کە ەە “میژوویی” باسی کریا، و دامەزراننن ناوەندەیل ئاسایش هاوبەش لە خاک عراق و تەقەلا ئەرا نواگیریکردن تیرۆر وە تایبەت دژوە پەکەکە.

راپۆرتەگە لە درویژەی قسەیلی وتیش: لە وەختیگ دانوسەنین  ئەمنی وەردەوامە، کار لەبان پرۆژەی "ری گەشەپیدان"یش ئەنجام دریەێد، کە ئامانجی بەسانن بەندەر فاوە کە یەکیگە لە گەورەترین پڕۆژەیل ژیرخانی میژووی عراق وە تورکیاو، لە ریەیل خێرا و کڕ ئاسن، و هاوردن و بردن کاڵا لە وڵاتەیل کەنداو و ئاسیا وەرەو ئەوروپا پڕۆژەگە رییگ سەرەکی وە 1200 کیلۆمەتر هاناوی.

 راپۆرتەگە وتیش: مەزەنە کریەێد ئەو پرۆژە کە لە خود ئەو وەختە خوازیاگە ئەرا هاوردەن و بردن کەلوپەل لە ناوەین بەندەر شەنگەهای چین و بەندەر ڕۆتەردام هۆڵەندا لە 33 رووژ ئەرا 15 رووژ کەمەو بکەێد ئەرا دروسکردن رییگ جیگر لە کەناڵ سوێس.

وتیش: پڕۆژەگە ێشکەفتن وەدەس هاورد وە سەردانەگەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمار تورکیا ئەرا بەغدا لە مانگ نیسان گوزەشتە، کە لەناوی یاداشتیک لەیەکفامسنن لە ناوەین عراق، تورکیا، قەتەر و ئیمارات واژوو کریا.

 لە راپۆرتەگە باس لە ئومید گەورە ئەرا ئی پڕۆژە کرد، کە حکومەت عراق ئەوە زانێد کە بیجگە لە هاوردن و بردن نەفت و گاز، ئی ریە وەشیوەیگ وەرچەو خەرج هامشوو بازرگانی ناوەین باشوور خوەرهەڵات ئاسیا و وەتایبەت چین و ئەوروپا کەمەو کەێد، یەیش بوودە مدوو دروسکردن دەرفەت ئابووری.

 ڕاپۆرتەکە لە درێژەی قسەکانیدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەغدا بەو بڕوایەی کە ئەم پڕۆژەیە دەتوانێت خاڵە لاوازەکانی ژێرخانی عێراقیش چارەسەر بکات، هەوڵدەدات هاوکارییەکانی لەگەڵ تورکیا فراوانتر بکات، ئاماژەی بەوەشکردووە، کردنەوەی هێڵی گواستنەوەی کارەبا لە نێوان عێراق و تورکیا لە مانگی تەمموزی ڕابردوودا، شایەتحاڵییە بۆ ئەم هاوبەشییە گەشەسەندووە .

 ڕاپۆرتەکە پێی وابوو ئەم هێڵە نوێیە ڕەنگدانەوەی گۆڕانی داینامیکی جیۆپۆلەتیکییە لە ناوچەکەدا، چونکە بەغدا زیاتر ڕوو لە تورکیا دەکات لە هەمان کاتدا هەوڵدەدات پشتبەستنی بە کارەبای ئێران کەم بکاتەوە.

 پارتی کرێکارانی کوردستان

 بەهەمان شێوە لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، بڕیارەکەی بەغدا بۆ لیستکردنی پارتی کرێکارانی کوردستان وەک ڕێکخراوێکی قەدەغەکراو لەسەر داوای تورکیا و قەدەغەکردنی چالاکییەکانی سێ لایەنی پەیوەست بەم پارتە دەتوانرێت لە هەمان چوارچێوەدا سەیر بکرێت، ئاماژەی بەوەشکردووە، وا دیارە کە… حکومەتی بەغدا هەروەها قبووڵی کرد کە بۆ تەواوکردنی ئەم پڕۆژەیە، زۆر گرنگە باکووری عێراق لە پارتی کرێکارانی کوردستان پاک بکرێتەوە.

 دوای ئاماژەدان بە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ڤیزا بۆ هاووڵاتیانی عێراقی کە تەمەنیان لە خوار 15 ساڵ و سەروو 50 ساڵەوەیە، ڕاپۆرتە ئەوروپییەکە ئاماژەی بەوەکردووە، بە لەبەرچاوگرتنی هەموو ئەو بابەتانە، ڕەنگە بگوترێ سەردەمێکی نوێ لە نێوان عێراق و تورکیا دەستی پێکردووە.

 لە درێژەی ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، "دوای چەندین ساڵ ناکۆکی لەسەر سەرچاوەکانی ئاو، نەوت، و بوونی پارتی کرێکارانی کوردستان، ئایا سەردەمێکی نوێ لە نێوان ئەم دوو دراوسێیە دەست پێدەکات؟ یان بەهارێکی خەیاڵی نوێیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە کوێ". تەنانەت گەورەترین پڕۆژەکانیش دەتوانن بە پاڵنانی دوگمەیەک داڕمێن؟".

 ڕێگای گەشەپێدان

 ڕاپۆرتەکە هۆشداری داوە لەوەی ناکرێت بگوترێ پرۆژەی "رێگای گەشەپێدان" بە ئاسانی بەدی دێت، چونکە ڕووبەڕووی کێبڕکێی توند دەبێتەوە لەلایەن چەندین دەستپێشخەری جیۆپۆلەتیکی و جیۆئابووری فراوانەوە، لەوانە "دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا"ی چین و "هیندستان- ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست-ئەوروپا". ڕێڕەوی ئابووری (IMEC). )” کە لەلایەن ئەمریکاوە پشتیوانی دەکرێت، جگە لە پلانەکانی ئێران بۆ گۆڕینی بەندەرەکانی بۆ خاڵی ناوەندی بۆ بازرگانی نێوان ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەفریقا و ئەوروپا.

 ڕاپۆرتەکە پێی وایە "بەدووری نازانرێت ئەم ڕکابەرانە لایەک بوەستن بۆ ئەوەی ڕێگە بدەن پڕۆژەی ڕێگای گەشەپێدان بەبێ ناڕەزایەتی سەرکەوتوو بێت".

 لە کاتێکدا عێراق جێگەیەکی سەرەکی لە پلانەکانی ڕێگاوبانی چیندا داگیرناکات، بەو پێیەی ئەو ڕێگایەی پەکین پێشنیاری کردووە بە ئاسیای ناوەڕاست و تورکیادا تێدەپەڕێت نەک عێراق، لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە ئەولەویەتی ئەنقەرە ئەوەیە کە ڕێڕەوێکی گەورەی ڕاستەوخۆی نێوان چین و ئەوروپا بێت و بەو هۆیەوە، پێدەچێت تورکیا وا بزانێت کە "رێڕەوی گەشەپێدان" دەرفەتێکە بۆ بەرزکردنەوەی بازرگانی لەگەڵ کەنداو و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەک لەگەڵ ئاسیا، و پێدەچێت لەگەڵ عێراقدا لەم بوارەدا ڕووبەڕووی جیاوازی ئامانج ببێتەوە.

 لە ڕاپۆرتەکەدا ڕوونیکردووەتەوە، ئەگەری ئەوەی کە پرۆژەی "رێگای گەشەپێدان" سیاسەتی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کاریگەرییە ناوچەییەکەی بەشێوەیەکی بەرچاو لاواز بکات، جگە لە کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی کەنداو، دۆخەکە زیاتر ئاڵۆزتر دەکات.

لە کۆتایی ڕاپۆرتەکەدا هاتووە کە بیرۆکەی پەرەپێدانی پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییە نوێیەکانی نێوان وڵاتان و تەنانەت کیشوەرەکانیش لەم ساڵانەی دواییدا زەبری گەورەی بەدەستهێناوە، بەو پێیەی بیرۆکەی پێکەوەژیانی ئاشتیانە لە جیهانێکدا کە بە ڕێگاوبان بەیەکەوە بەستراوەتەوە، نوێنەرایەتی بیرۆکەیەکی زۆر سەرنجڕاکێش دەکات. بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیربچێت کە لەبەر ڕۆشنایی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە دوژمنایەتییەکان لە کاتێکدا گرژییەکان هەرگیز کۆتاییان نایەت، بەڵام ئەم جۆرە پڕۆژانە ئەگەری سووتەمەنیکردنی کێبڕکێ و ململانێکان و دەرخستنی گرژییە شاراوەکان بەرز دەکەنەوە، نەک بەرزکردنەوەی خۆشگوزەرانی کۆمەڵگاکان.

 لە کۆتایی ڕاپۆرتەکەدا هاتووە کە لە ژێر ڕۆشنایی ئەم “جوگرافیایە پڕ لە شەڕ و ململانێ و توندڕەوی و تیرۆر و لەو شوێنانەی کە زلهێزەکان خەریکی ململانێیەکی جیۆپۆلەتیکی بن، ڕەنگە پێکەوە ژیانی ئاشتیانە بۆ هەمووان خواستراو نەبێت”.

 وەرگێڕانی ئاژانسی هەواڵی شەفەق