هەواڵی کوردستان ئێستا

بڕیارە لە ڕۆژانی 20 و 21ی مانگی یانزەی 2024 پرۆسەی سەرژمێری گشتی لە سەرتاسەری عێراق بەڕێوەبچێت، بەڵام لەناو شەقامی کوردی و بەشێک لە سیاسییەکانیان پێشبینی ئاکامی باش لەم سەرژمێرییە بۆ هەرێمی کوردستان ناکەن، بەو پێیەی دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای ڕێژەی دانیشتوانی توانی 17% ی بوجەی عێراق بۆ خۆی مسۆگەر بکات، بەڵام دواتر ڕێژەکە کەمکرایەوە بۆ 12.67% و هۆکاری سەرەکی کەمکردنەوەکە وەک باس دەکرێت بە بیانوی دابەزینی ڕێژەی دانیشتوانی هەرێمەوە بووە، بۆیە ئێستاش نیگەرانن لەوەی ئەو سەرژمێرییە بکرێتە ئامرازێک بۆ ئەوەی جارێکی دیکە ڕێژەکە کەمبکرێتەوە. دەپرسین: ئایا ڕاستە ڕێژەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بەراورد بە ناوچەکانی دیکەی عێراق دابەزیوە؟ دەستنیشانکردنی بەشە بوجە لە پەرلەمانی عێراق تەنیا لەسەر بنەمای ڕێژەی دانیشتوانە؟ ئەگەر ڕێژەی دانیشتوان کاریگەری گەورەی هەبێت لەسەر بەشە بوجە، بەچی مسۆگەر دەکرێت ساختەکاری لە سەرژمێرییەکە ناکرێت؟ هەرێمی کوردستان دەتوانێت چی بکات بۆ هێشتنەوەی بەشی خۆی لە بوجەی عێراق و خزمەتگوزارییەکانی دیکە؟ لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ ئەم پرسە تاووتوێ کرا بە میوانداری: سیروان محەمەد، سەرۆکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان. کاروان یاروەیس، بڕیاردەری فراکسیۆنی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە پەرلەمانی عێراق. شێروان دووبەردانی، پەرلەمانتاری فراکسیۆنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە پەرلەمانی عێراق. سیروان محەمەد: ئێمە هەر لەسەرەتاوە لەگەڵ سەرژمێری گشتی بوین، بەڵام تێبینی خۆمانمان هەبوو، تێبینییەکانیشمان گەیاندووە بەتایبەت سەبارەت بە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم. دەربارەی جیاوازی ڕێژەی دانیشتووانی هەرێم لەگەڵ بەشەکانی تری عێراق ئەوە پێی ناوترێ دابەزینی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم، بەڵکو شێوەی بیرکردنەوەی بۆ پێکهێنانی خێزان و خستنەوەی مناڵ و نێوانی مناڵەکان لە نێوان نەتەوەی کورد و عەرەب جیاوازە، لەڕووپێوەکانی دەستەی ئاماری هەرێم و عێراق جیاوازییەکە دەبینین، بۆ نمونە لەدواین ڕووپێوی ئێمە وەک دەستەی ئامار ڕێژەی زیادبوونی ساڵانە لە هەرێم لە ٢%وە، بەڵام لەبەشەکانی تری عێراق لە ٢،٥%- ٢،٦% ە،  هەرێمی کوردستان ئەگەر بیەوێت ڕێژەی دانیشتوان زیاد بکات دەبەت بە پلان بێت و حسابی ئەوە بکات پلانی دوای ١٠-١٥ ساڵ دابنێت نەک بێ پلان هەوڵی زیادکردنی ژمارەی دانیشتوان بدات چونکە ئەگەر بمانەوێت لە ڕووی نەتەوایەتیەوە ژمارەمان زیاد بێت هێشتا ناتوانین فریای نەتەوەی عەرەب بکەوین کە ئەوان ژن و دوو ژن یا سێ ژنیان هەیە، ١٠-١٥ مناڵ دەخەنەوە، حکومەتی عێراقیش ناتوانێ ئەوە کۆنترۆڵ بکات بەهۆی بوونی دەسەڵاتی گروپی جیاجیا لە ناوچەکان، ئەو شێوە زیادبونەی ناوچەکانی تری عێراق بەڕاستی نمونەیەکی باش نیە بۆ هەرێمی کوردستان. ئەو مەترسییانەی ئێمە هەستی پێدەکەین لەبارەی سەرژمێری لە ناوچەکوردستانیەکان کە لەدەستوری عێراقی بە ناوچەی جێناکۆک ناوبراوە، هەموو ئەو مەرسییانەمان کردووە بە خاڵ و بە نوسین داومانە بە (جەنابی سەرۆک وەزیرانی عێراق)، کەوابڕیارە لەکۆبونەوەی ڕۆژی سێشەممەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بخرێتە دەنگدانەوە، ئەگەر پەسەند بکرێت، دەبێتە دۆکیۆمێنتێکی فەرمی کە لەلایەن حکومەتی عێراقیەوە ئەو تێبینینەی ئێمە لەبەرچاوگیراوە. ئەو خاڵانەی دران بەسەرۆک وەزیران بریتی بوو لەوەی ئەو کەسانەی لە ناوچە جێناکۆکەکانن ئەگەر لە ساڵی ١٩٥٧ دایک، یا باوک یا کەسییان لەو ناوچە نەبوون ئەوا وەک دانیشتووی ئەو ناوچانە حساب ناکرێن، هەروەها ئاوارەی خەڵکی ئەو ناوچە جێناکۆکانە لە هەرێمی کوردستان لەسەر پارێزگاکانی خۆیان حساب دەکرێن نەک هەرێمی کوردستان، لەگەڵ چەند خاڵێکی تری تایبەت بەمیکانیزمی سەرژمێری کردن لەو ناوچانە. ئێمە هێشتا ڕازی نەبووین بە ئەنجامدانی سەرژمێری لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم لەدواین کۆبونەوەی ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو کە لایەنی هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەڕێزان٠سەرۆک کۆماری عێراق و سەرۆک وەزیران) ئەنجاممان دا، وتمان ئەگەر ئەم داواکاری و خاڵانە جێبەجێ نەکرێن و سەرژمێری لەو ناوچەکوردستانیانە ئەنجام بدرێت ئەوا ئێمە لە هەرێمی کوردستان سەرژمێرییەکە ڕادەگرین، وە هەنگاوی تریش ڕەنگە سەرکردایەتی سیاسی کورد بیگرێتەبەر، بەڵام هیوادارین لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەوشێوەیەی لەبەرژەوەندی عێراق و هەرێمی کوردستان و خەڵکی ئەو ناوچانەیە بڕیار بدرێت. حکومەتی هەرێم دەسەڵاتی تەواوی بەسەر هەرێمی کوردستاندا هەیە بە ڕاگرتنی سەرژمێری گشتیشەوە ئەگەر لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان و کورد بێت، بەڵام هیوادارین ئەو خاڵانەی تایبەت بە ناوچەکوردستانییەکان کەداوامانکردووە لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پەسەند بکرێث چونکە ئێمە وەک هەرێمی کوردستان هەمیش هەوڵدەدەین لەڕێگای گفتوگۆەوە گرفتەکان لەگەڵ عێراق چارەسەر بکەین. ئێمە خۆمان خەمڵاندنمان بۆ ژمارەی دانیشتوانی هەرێم کردووە، هەرێمی کوردستان بەبێ ئاوارە و پەنابەر کەدواین خەمڵاندنی دەستەی ئامارە ڕێژەی دانیشتوانی هەرێم کەمتر نابێت لە ١٥%ی ڕێژەی دانیشتوانی عێراق، پەنابەرانیش کە لە ٩٥%ی لەهەرێمی کوردستانن لەسەر پارێزگاکانی هەرێم حساب دەکرێن، بەڵام ئاوارەکانی کە لە هەرێمن لەسەر داوای خۆیان کە نوێنەرایەتیان لە پەرلەمانی عێراق داوایان کردووە لەسەر پارێزگاکانی خۆیان هەژمار بکرێن. شێروان دووبەردانی: ئەم سەرژمێرییە بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق زۆر گرنگە و پێویستە، چونکە بە تەنها بۆ دانانی بودجەی دارایی نیە، بەڵکو لە فۆڕمەکەدا جگە لەلایەنی نەتەوەیی و مەزهەبی هەموو لایەنەکانی ژیانی تاک لە ئاستی خوێندن و بڕوانامە و داهات و تەنانەت دارایی ئامار دەکرێت، ئەمەش گرنگە هەتا بۆ داهاتوو حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ پێکەوە لەکاتی دانانی بودجەی دارایی ڕەچاوی هەر ناوچە و شوێنێک بکەن بەپێی ئەو سەرژمێرییە. پەرلەمانی عێراق هەتا ساڵی ٢٠٢٥ بودجەی دانناوە، بەدڵنیاییەوە دوای ئەم سەرژمێرییەی ٢١ی  ئەم مانگە عێراق بەشە بودجەی هەرێم و پارێزگاکانی عێراق لەسەر بنەمای ئەو سەرژمێرییە و ڕێژەی دانیشتوانەکەی دیاریدەکات، ئێمە ناتوانین ئەوکات ناڕەزایی دەربڕین لەسەر ڕێژەی بەشە بودجەی هەرێم، چونکە لەسەر بنەمای ئەو سەرژمێرییە، وە ناتوانرێت لەبەر هەرێمی کوردستان یا هەر پارێزگایەکی تر ئەو سەرژمێرییە ڕابگیرێت چونکە عێراق پێویستی پێییەتی، ئەمە هەر لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوانیش نیە بەڵکو لەسەر بنەمای ئاستی هەژاری پارێزگا و شوێنەکانە.  بۆ دیاریکردنی بەشە بودجەی هەرێم و پارێزگاکانی تر ، چونکە زۆر گرنگە حەقیقەتی ئەم وڵاتە کە عێراقە بزانین چی هەیە و چی نیە، پلان هەبێت بۆ دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکان کە ئەمەش هەر لەسەر بنەمای ئەو سەرژمێرییە دیاریدەکرێت، بەلای منەوە مادام سەرژمێرییەکە لایەنی مەزهەبی و نەتەوەیی تێدانیە کەواتە هیچ مەترسییەکی بۆسەر کورد نیە، بۆ نمونە من خەڵکی بەعشیقەم و لە هەولێر دادەنیشم هەر لەسەر بەعشیقە حساب دەکرێم، بۆیە سەرژمێرییەکە بۆ هەرێمی کوردستانیش گرنگە بۆ دانانی پلانی خۆی. کاروان یاروەیس: پڕۆسەی سەرژمێری کردن لە هەر وڵاتێک ئاساییە بۆ ئێمەش هەروا، بەڵام هەستیاری و ترسی ئێمە لە پڕۆسەی سەرژمێری بریتییە لەناوچە جێناکۆکەکان، ئەمەش بە مانای ڕاکردن نیە لە سەرژمێری بەڵکو خودی ماددەی ١٤٠ی دەستوری عێراقی کە ئێمە داوای جێبەجێکردنی دەکەین بریتییە لەسەرژمێری کردن، بەڵام لە دوای ئاساییکردنەوەی دۆخی شارەکە و سڕینەوەی هەموو شوێنەوارەکانی تەعریب، باشە جوتیارێکی کورد کە هێشتا زەوییەکەی کە سەرچاوەی ژیانێتی نەگەڕابێتەوە بۆی، یان هاووڵاتییەکی کورد هێشتا ماڵ و شوێنەکەی بۆ نەگەڕابێتەوە چۆن دەتوانێ لە ڕۆژی سەرژمێری خۆی و ماڵ و مناڵی بگەڕێتەوە و ئامادەبێت؟! بۆ هەرێمی کوردستان سەرژمێری مەترسی نیە، بە پێچەوانەوە ڕەنگە پێویستیش بێت بۆ زانینی قەبارەی ڕاستەقینەی خۆمان وەک کورد، چونکە  بۆ بودجەی ساڵی ٢٠٢٣،٢٠٢٤، هەروەها ٢٠٢٥، ڕێژەی لە ١٢،٦٧% بۆ هەرێمی کوردستان دیاریکرا، ڕەنگە لەسەرژمێریدا ڕێژەی کورد لەوە زیاتر بێت، هەروەها دوای دەرچونی بڕیاری دادگای فیدراڵیش حکومەتی عێراقی بەشە بودجەی هەرێم دەنێرێت بێ حسابکردنی ژمارە کە جاران دەیکرد لەگەڵ هەرێم. سەرەڕای باسکردنی ئەوەی سەرژمێری لەمکاتەدا مەترسیییە بۆ ناوچەکوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم ،کەچی حزبە کوردستانییەکان نەیانتوانیووە کۆببەنەوە بەرنامەیەکی هاوبەش دابنێن، دەبێت دەستهەڵبگرین لەو ناکۆکیە لاوەکییانە ئەو سەرژمێرییە پرسی نەتەوەیی چارەنوسسازە لە ناوچە جێناکۆکەکان دەبێت بەرنامە دابنێین چونکە ئەو سەرژمێرییە دەمێنێتەوە وەک بەڵگە ئەمە بۆ ڕۆژ و دوو ڕۆژ نیە. ئێمە وەک فراکسیۆنە کوردییەکان لە بەغداد سەرەڕای بونی ناکۆکی لە هەرێم لەنێوان لایەنەکان بەڵام لە بەغداد لە پرسی نەتەوایەتی هاوهەڵوێست و یەکدەنگین، ڕاستە بەشێکی بەرنامەی حزبەکانمانە کە بەوجۆرە بین لە پرسە نەتەوایەتییەکان بەڵام بەشێکیشی هەستکردنی بەرپرسیارێتییە لای خودی خۆمان کاتێک پرسێکی چارەنوسسازی نەتەوایەتی دێتە پێش ناتوانین هاوهەڵوێست و هەماهەنگ نەبین. کورد دەتوانێت لە ڕێگای فشاری سیاسی و پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگا و کەناڵەکانی پەیوەندی پڕۆسەی سەرژمێری لە ناوچەکوردستانییەکان ڕابگرێت یان لانی کەم بەکەمترین زیان لێی دەربچێت.