هەواڵی کوردستان ئێستا

ھەولێر-KDP. info-  مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، ئه‌مڕۆ هه‌ینی، 22ی ئایار/ مایۆی 2020، گوتارێكی پێشكه‌شكرد و تێیدا به‌ وردی باسی له‌ پلانه‌كانی ئێستای حكومه‌ت كرد تایبه‌ت به‌ دۆخی دارایی و پرسی چاكسازی و هه‌ڵوێستی حكومه‌ت له‌ باره‌ی پرسی لامه‌ركه‌زی.

ده‌قی گوتاره‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت:

بەناوی خوای گەورە و میهرەبان

هاووڵاتییانی خۆشەویست

سەرەتا بە بۆنەی جەژنی رەمەزانی پیرۆزەوە پیرۆزباییتان لێدەکەم و هیودارام کاتێکی خۆش لە رۆژانی جەژندا بە سەر ببەن، داواشتان لێدەکەم بۆ پاراستنی خۆتان و کەسوکار و کۆمەڵگەکەتان، رێکارەکانی خۆپارێزی و رێنماییە تەندروستییەکان لەبەرچاو بگرن.

وەک ئاگادارن هەرێمی کوردستان و زۆربەی وڵاتانی جیهان بە هۆی لێکەوتە ئابوورییەکانی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا، رووبەڕووی دۆخێکی سەختی ئابووری بوونەتەوە. ئەم دۆخە نەخوازراوە لە دەرەوەی ویست و خواستی حکومەتی هەرێمی کوردستانە. هەر لە سەرەتای دروستبوونی ئەم قەیرانەش ئێمە هەموو هەوڵێکمان داوە و بەردەوامیشین لە هەوڵەکانمان بۆ ئەوەی بارگرانیی لە سەر هاووڵاتییان کەم بکەینەوە.

هاونیشتمانیانی بەڕێز:

ئێمە هەر لە سەرەتای دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەم، هەموو هەوڵێکمان خستە گەڕ بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە گەڵ بەغدا و لە هەمانکاتیشدا کارمان لە سەر ئەوە کرد، ئابووری هەرێمی کوردستان لە هەڕەشە و مەترسییەکانی پشت بەستن بە تاکە سەرچاوەیەکی داهات رزگار بکەین.

بەشێکی زۆری ئەم دۆخە سەختە ئابوورییەش، ئەنجامی سیاسەتی هەڵەی تەنیا پشت بەستن بە داهاتی ناجێگیری نەوتە.

لە بارەی پەیوەندیمان لە گەڵ بەغدا، ئێمە بە جیدیەتەوە هەنگاومان نا. هەر لە دوای دەستبەکاربوونمان لە مانگی تەممووزی ساڵی رابردوو، یەکەمین سەردانمان بۆ بەغدا بوو، هەموو ئامادەییەکیشمان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە سەر بنەمای دەستوور دەربڕی و چەندین پێشنیازیشمان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی تایبەت بە نەوت پێشکەش کرد، بەڵام بەداخەوە لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردووەوە، دۆخی بەغدا شڵەژا و سەرەنجام حکومەتی عێراق لە ژێر فشاری ناڕەزاییەتییەکانی خەڵک، دەستی لە کارکێشایەوە و ئیدی خۆی بە بەرپرسیار نەزانی بەرامبەر چارەسەرکردنی ئەو کێشە و ماف و شایستە دەستوورییانەی هەرێمی کوردستان، کە لە ساڵی 2005ەوە جێبەجێی ناکەن. ئێستاش کە حکومەتی نوێی عێراق بە سەرۆکایەتی بەڕێز موستەفا کازمی دەستبەکار بووە، دووبارە ئامادەیی خۆمان بۆ چارەسەرکردنی هەموو کێشەکان دەردەبڕین، بە جۆرێک کە ماف و شایستە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان وەکو قەوارەیەکی فیدرالی دانپێدانراو لە دەستووری عێراقدا، دابین بکرێت. لە دوا هەوڵەکانیشماندا لەم ماوەیەدا، سێ جار شاندی حکومەتی هەرێم سەردانی بەغدای کردووە و لەم دانوستانانەش بەردەوام دەبین، تا بە ئەنجامێکی دادپەروەرانە و دەستوورییانە دەگەین.

کوردستانیانی بەڕێز:

ئەم قەیرانەی ئێستا، سوورترمان دەکات لە سەر درێژەدان بە  ستراتیجی فرەچەشنکردنی سەرچاوەکانی داهات و لە هەمانکاتدا زیاتر هانمان دەدات بۆ بەردەوامبوون لە سەر درێژەدان بە پرۆسەی چاکسازی و چارەسەرکردنی هەموو ئەو کێماسیانەی لە رابردوودا لە بواری کارگێڕی و داراییدا هەبووە. بەڵام هاووڵاتیانی خۆشەویستمان دەزانن ڕاستکردنەوەی ئەم هەموو چەوتییە و دامەزراندنی بنەمای ئابوورییەکی سەقامگیرتر، کاتی زیاتر و هاوکاریی هەموولایەکی پێویستە.

وەک ئاگادارن لە چەند رۆژی رابردوودا، سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی وەزیرانمان کرد و پلانی رووبەڕووبوونەوەی قەیرانی داراییمان پەسەند کرد. هەروەها چەندین بڕیاری گرنگمان لە بارەی جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی دەرکرد، کە ئێمە هەر لە سەرەتای دەستبەکاربوونمان، جەختمان لە سەر گرنگیی ئەنجامدانی پرۆسەی چاکسازی کردووەتەوە، کە بەشێکی گرنگی کارنامەی کابینەی نۆیەمە.

ئێمە سوورین لە سەر بەردەوامبوون لە ئەنجامدانی چاکسازی و رێگریکردن لە بەهەدەردانی سامانی گشتی. بێگومان لە جێبەجێکردنی چاکسازیدا، بەرژەوەندیی خەڵکانێک کە سەرپێچی و گەندەڵیان کردووە دەکەوێتە مەترسییەوە، بۆیە هەوڵی پەکخستنی دەدەن و ئاستەنگی بۆ دروست دەکەن. بەڵام چاکسازی داواکاری زۆرینەی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستانە و منیش لە بەرەی هاووڵاتییان دەمێنمەوە و بە پاڵپشتی هاووڵاتییانی خۆشەویست لە چاکسازی بەردەوام دەبین و هەرگیز لێی پاشگەز نابینەوە.

بێگومان دەبێ چاکسازیش گشتگیر و سەرتاسەری بێت و هەمووان بگرێتەوە و نابێ هیچ کەس و لایەنێک لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندی تەسکی حیزبی و شەخسی رێگری لە پرۆسەی چاکسازی بکات.

لێرەدا داوا لە هەموو لایەنەکان دەکەم، بە گیانی هەستکردن بە بەرپرسیارێتی، هاوکارمان بن و یەکڕیزی ناوخۆیی بپارێزن و یارمەتیدەری حکومەتی هەرێمی کوردستان بن لە رێکخستنەوەی سیستەمی ئابووری و کارگێڕیی و چاککردن و بەرزکردنەوەی ئاستی خزمەتگوزارییەکان لە هەرێمی کوردستان.

هەروەها بە تایبەتی داوا لە نوێنەرانی هەرێمی کوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکەم، بەرژەوەندی تەسکی شەخسی و ململانێی حیزبایەتی بەلاوە بنێن و هاوهەڵوێست بن لە داکۆکیکردن لە مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان. دۆخی سەختی دارایی هەرێم بەرئەنجامی چەندین هۆکاری سیاسی و مێژووییە. ئەمە جیا لە بڕینی بەشە بودجەی هەرێم لە لایەن حکومەتی عێراق و قەیرانی دارایی جیهانی، بەڵام ئەم دۆخە سەختە نابێ بکرێتە کەرەستەی ململانێی سیاسی و یەکترشکاندن و پەرتەوازەکردن و دابڕاندنی ناوچەکانی هەرێم  لە یەکتر لە ژێر ناوی جۆراوجۆر.

لە  کارنامەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمدا، بە راشکاوی ئاماژە بەوە دراوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان کار دەکات بۆ چەسپاندنی لامەرکەزیەتی ئیداریی پارێزگاکان، کە گونجاو بێت لە گەل سیستەمی یاسایی و کارگێڕی هەرێمی کوردستان. هەروەها ئەرک و بەرپرسیاریەتی بە پێی یاسا و لە ژێر چاودێری سەرۆکایەتی حکومەت، دابەش دەکرێت، بۆ ئەوەی رێگری بکرێت لە ئەنجامدانی گەندەڵی و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتی ئیداری و سەرهەڵدانی فرەچەشنی دەسەڵات لە دەرەوەی دامودەزگاکانی هەرێم. بۆیە ئێمە لە گەڵ لامەرکەزیەتی کارگێڕین، بەمەرجێک لە چوارچێوەی پاراستنی قەوارەی هەرێمدا بێت.

ئێمە هەموو تواناکانمان چڕکردووەتەوە بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانی هاووڵاتییان و مووچەی فەرمانبەران، لە نۆ مانگی دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەمیشدا، هەشت مانگ مووچە دراوە و تەنیا مووچەی مانگێک دواکەوتووە. چەندین بڕیاریشمان دەرکردووە بۆ سووککردنی باروگوزەرانی خەڵکی کەمدەرامەت و ئەوانەی بە هۆی رێکارەکانی خۆپارێزی زیانمەند بوون. بەڵام بێگومان دەبێت خۆمان لە گەڵ هەر دۆخێکی نەخوازراودا، کە دێتە پێش بگونجێنین. بەپێی داهات و توانا داراییەکانی هەرێم پلانمان بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە داناوە و بودجە و خەرجیی دامودەزگاکانی هەرێم و مووچەخۆران رێکدەخەینەوە و رەچاوی یاسای چاکسازی پەیوەست بەم بوارە دەکەین.

هاووڵاتییانی خۆشەویست:

لە گوتاری دەستبەکاربوونم لە پەرلەمانی کوردستان ئاماژەم بەوەدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان چەندین ملیار دۆلار قەرزارە، کە بڕی 27 ملیار دۆلارە، بەشێکی زۆری ئەو قەرزانەش لە ئەستۆی حکومەتی فیدرالە، بە هۆی نەناردنی بودجەی هەرێمی کوردستان لەلایەن حکومەتەکانی پێشووی عێراق، هەربۆیەشە بەداخەوە حکومەتی هەرێم خاوەنی هیچ یەدەگ و پاشەکەوتێکی دارایی نییە، کەواتە ئیمە تەنیا پشت بەو سەرچاوە داراییانە دەبەستین کە مانگانە دێتە بەردەستمان، ئەمەش وادەکات لە هەر قەیرانێکی دارایی رووبەڕووی کێشە ببینەوە. ئەم راستییەش زۆربەی خەڵکی شارەزا لێی ئاگادارن و شتێکی شاراوە نییە، کەچی بەداخەوە زۆرجار ئەو راستییانە و هەموو پرسە سیاسی و نیشتمانییەکان پشتگوێ دەخرێن و تەنیا باسی مووچە دەکرێت، لە کاتێکدا هەمووشمان دەزانین سەرچاوەکانی مووچە چین.

بۆ ئاگاداری ئێوەی بەڕێز، کاتێک داهاتی مانگانەی فرۆشتنی نەوت 700 ملیۆن دۆلار بوو، لەم بڕە داهاتە زیاتر لە 400 ملیۆن دۆلاری بۆ تێچووی دەرهێنانی نەوت و گواستنەوەی و دانەوەی قەرزەکان خەرجکراوە و ئەوەی بۆ خەزێنەی حکومەت گەڕاوەتەوە، تەنیا 300 ملیۆن دۆلار بووە. هەروەها تەنیا 383 ملیۆن دۆلاریش وەک بەشە بودجەیەک لە بەغدا دەهات، بەڵام ئەو پارەیە بەشی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی نەدەکرد و ناچار رێژەیەکی بەرچاوی داهاتی ناوخۆش وەک تەواوکەری پێوستیی مووچە خەرج کراوە. وێڕای ئەمەش خەرجیی پێویست بۆ بەڕێوەبردن و خزمەتگوزارییەکان لە داهاتی ناوخۆ دابین کراوە و ئینجاش مانگانە 60 ملیۆن دۆلار کورتهێنان هەبووە. ئێستاش نرخی نەوت زۆر دابەزیوە، بۆ نموونە لە مانگی رابردوودا کۆی داهاتی فرۆشتنی نەوت کە بۆ خەزێنەی حکومەت گەڕاوەتەوە، تەنیا 30 ملیۆن دۆلار بووە، داهاتی ناوخۆش نزیکەی 60 ملیۆن دۆلار بووە و ئەو بەشە بودجەیەی لە بەغداش دێت دواکەوت .

بێگومان ئەم دۆخە سەختە داراییە، نەک هەر هەرێمی کوردستان، بەڵکو هەموو جیهانی گرتووەتەوە و تەنانەت هەندێ وڵاتیشی تووشی داڕمانی دارایی کردووە.

ئاشکرایە لە خەرجکردنی داهاتی هەرێمی کوردستاندا، نادادپەروەرییەکی زۆر و بێ پلانی هەبووە 80%ی داهاتی هەرێمی کوردستان بۆ مووچەخۆران تەرخانکراوە، مووچەخۆرانیش 20%ی دانیشتووانی هەرێمن. ئەم رێژەیەی مووچەخۆران بە پێی ستانداردە باوەکان چەندین بەرابەری پێداویستییەکانی هەرێمە.

لە باشترین بارودۆخی داراییدا، لە بودجەی هەرێم 15%ی بۆ خەرجییەکانی بەڕێوەبردن و خزمەتگوزاری تەرخان کراوە و تەنیا کەمتر لە 5% بودجە بۆ پەرەپێدانی وڵات دەمێنێتەوە.

لەم دابەشکارییە ناتەواوەی بودجەی هەرێمدا، هیچ لێکدانەوەیەک بۆ ئایندە و نەوەکانی داهاتوو نەکراوە. بێگومان ئەم وڵاتە تەنیا بە مووچەدان پێشناکەوێت، بەڵکو پێویستیمان بە ژێرخانێکی پتەوتر هەیە. ناکرێ هاووڵاتی مووچەی هەبێت، بەڵام ئاو و کارەبای نەبێت، قوتابخانەی باشی نەبێت، نەخۆشخانەی نەبێت، ڕێگەوبانێکی باشتری نەبێت، بە گشتی کێشەی نەبوونی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی هەبێت.

حوکمڕانی تەنیا دابەشکردنی مووچە نییە، بۆیە دەبێت هەموومان پێکەوە بە هاووڵاتی و حکومەت و لایەنە سیاسییەکانەوە، بڕیارێکی یەکلاکەرەوە بدەین، بە جۆرێک گەر لە دۆخێکی باشی ئابووریشدا بین، نابێت هەموو توانا داراییەکانمان بۆ مووچە تەرخان بکرێت، پێویستە بەشێکی بەرچاوی بودجە بۆ پێشخستنی خزمەتگوزارییەکان و ژێرخانی ئابوورییمان بێت.

هیچ حکومەتێک ناتوانێت تەواوی هاووڵاتیانی لە سیستەمی ئیداریدا دابمەزرێنێت و مووچەیان بۆ دابین بکات، بەڵکو تەنیا بە پێشخستنی ژێرخانی ئابووریمان و پەرەپێدان بە وەبەرهێنان، دەرفەتی کاری زیاتر دەرەخسێندرێن، کەواتە دەبێت داهات و سەرمایەی وڵات لەم ئاراستە راست و ڕەوایەدا خەرج بکرێت. دەبێت هەموومان پێکەوە پلانمان بۆ دەرچوون لەم سیستەمە داراییەی ئێستا هەبێت. ئەمە بڕیارێکی ئاسان نییە، بەڵام بۆ هەرێم بڕیارێکی چارەنووسسازە لە نێوان دوو ڕێگەی پێشکەوتن و پاشکەوتندا. ئەم بابەتە بۆ هەنگاونان بەرەو داهاتوویەکی گەشتر بۆ هەرێم زۆر گرنگە و نابێت ببێت بە کەرەستەی ململانێ و موزایەدەی سیاسی.

هاونیشتمانیانی بەڕێز:

ئەم دۆخە سەختەی ئێستا کە بە پێی  پێشبینی شارەزایان رەنگە تا ماوەیەکی دیکەش بەردەوام بێت. لە هەموومان دەخوازێت هاوکار و یارمەتیدەر بین بۆ تێپەڕاندنی و سووککردنی دۆخی ژیانی هاووڵاتییانی کەمدەرامەت. لێرەدا دڵنیاتان دەکەمەوە، حکومەت هەر لە سەرەتای دروستبوونی ئەم قەیرانە، پلانی دابینکردنی ئاسایشی خۆراک و دەرمانی دانا، هەر بەپێی ئەو پلانە لە کۆگاکانی حکومی و کەرتی تایبەت، لانیکەم تا کۆتایی ئەمساڵ پێداویستی خۆراک و دەرمان دابین کراوە و کێشەی خۆراک و دەرمان لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستاندا دروست نابێت. ئەمە جیا لەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی بە تایبەت لە بواری خۆراک و دەرمان بەردەوامە. هەر لە چوارچێوەی ئەو پلانەدا حکومەتی هەرێم جیا لە بەشە خۆراکی مانگانەی هاووڵاتیان، لە ماوەیەکی نزیکدا، دەست دەکات بە دابەشکردنی خۆراک بە سەر خانەوادە کەم دەرامەتەکان.

ئێمە لە هەرێمدا زوو دەستمان بە رێکارەکانی خۆپارێزی کرد، چونکە خۆپارێزی باشترین چارەسەرە. سوپاسی پێگیری و پابەندبوونتان دەکەین، بەڵام لەم رۆژانەدا هەست دەکرێت پابەندبوونەکان سستیی تێکەوتووە، ئێمە لە سەختیی بار و گوزەرانتان تێدەگەین، بەڵام دەبێت بزانین لە هەموو جیهاندا مەترسیی ئەم پەتایە بەردەوامە، دەبێت رێکارەکانی خۆپارێزی لە ئاستی تاکدا، وەک بەکارهێنانی دەمامک و شوشتنی دەست و خۆ دوورگرتن لە قەرەباڵخی بەردەوام بێت. هەر کەسێک پابەند نەبێت، بەرپرسیار دەبێت لە دروستکردنی مەترسی لە سەر خۆی و کەسوکاری و هەموو هاووڵاتییان.

بە شایەتی رێکخراوی تەندروستی جیهانی و خەڵکێکی زۆر، ئەزموونی حکومەتی هەرێم لە  جێبەجێکردنی رێکارەکانی خۆپارێزیی و رێنماییە تەندروستییەکان زۆر سەرکەوتوو بوو، بەڵام بەداخەوە خەڵکانێک هەوڵ دەدەن ئەو هەوڵانە کەمبایەخ و ناشرین بکەن. سەڕەڕای هەموو ئەو قەیران و فشارانەی رووبەڕووی حکومەتی هەرێم بوونەوە، بەڵام لە رووبەڕووبوونەوەی کۆرۆنادا، نموونەیەکی زۆر سەرکەوتووی نیشاندا .لێرەدا ئێوەی هاووڵاتییانی خۆشەویست دڵنیا دەکەمەوە، کە حکومەتی هەرێم لە هەموو کەس و لایەنێک زیاتر لە خەمی ژیان و بژێوی ئێوە دایە، بۆیە هیوادارم نەکەونە ژێر کاریگەری دروشم و پڕوپاگەندەی ناڕاست و ناواقیعی.

ئێمە گوێ لە هەموو رەخنە و تێبینیەکانی ئێوە دەگرین و داواکارییە واقیعی و مەنتیقییەکانیش لە بەرچاو دەگرین و لێیان تێدەگەین، بەڵام لە هەمانکاتدا پێویستە ئێوەش تێگەیشتنی تەواوتان بۆ ئەم دۆخە سەختەی ئێستا هەبێت.

سوپاسی خۆڕاگری و قوربانیدانتان دەکەم و دڵنیاشم بە پشتیوانی خوای گەورە و ئێوەی بەڕێز، ئەم دۆخە نالەبارەش تێدەپەڕێنین و کوردستان بەرەو گەشانەوە و بووژانەوە هەنگاو دەنێتەوە، ئەو کاتەش شەریکی سەرکەوتن و دەسکەوتەکان زۆر دەبن.

لە کۆتاییدا دووبارە جەژنتان پیرۆز بێت و داواتان لێدەکەم پابەندبن بە خۆپارێزی و رێنماییە تەندروستییەکان، چونکە خۆپارێزی ئەرکێکی نیشتمانیی و ئایینی و مرۆڤایەتییە.

هەر پارێزراو و تەندروست بن