رودوس فەیلی لە دەس و پا کوتان ئەرا زینگەوکردن ژیان

دوایین نوێکردنەوە 2025-01-20 18:40:19 - سەرچاوە: شەفەق نیوز
رودوس فەیلی لە دەس و پا کوتان ئەرا زینگەوکردن ژیان

شەفەق نیوز/ وە شکیان دڵی ئەرا زەنگبردن کویز باوان، کەل و کووسەی کەلاوەی باپیرەیل وە دووسداشتن رووڵەیل پڕەو کەێد، وە رەنج دیە، و مانیبوین زوان، وە بەرهەم ئەدەب، زەخمەیل هەزار ساڵە تیمار کەێد. 

ـ ئایا رودوس فەیلی کییە؟

: دە ساڵ 1971 دە شار مێهران، دە بنەماڵەێل لە ئێڵەێل رێزەوەن و ئێڵ کورد (کورد پەهڵە یان کوردەلی)، ئاوایی (زەڕووش شەکەر) ک گڵاڵێ دە نامبەین ئیمە و ئاوایی تەعان و زرواتیە بی هاتمە دی.

ئی گڵاڵە جوور سنوورێ کیشریابی دە نام ئیمە و ئامووزاێلەمان دەو دەس سنوور.

م هەر چەن ئەومە زاڕوو بیم وەلێ هەمیشان هە لە خوەم دپرسیم: ئەڕا ئیمە دە ئی دەس گڵاڵەگە وەمان دویشن: ئێرانی ئوو ئەوان دەو دەس ئاو وەیان دویشن: عراقی هەرسەێ ئیمە خوەمان دزانیمن ک ئامووزایمن وە یەک زوان و یەک فەرهەنگ دە کەش یەکتری ژیایمنە.

یەیش بویشمەو ک باوگم ک دە جەنگ بەرزان سەرباز ئێران بییە و ئەڕا پێشتەوانی لە شووڕش ملامستەفا بردنەسەێ، ئمجا ک لە شەڕەگە هاتگەسەو دوما وم هاتمەسە دی نام م ناگە مستەفا و نام برا هام‌پێشتەگەم ناگە مەسعوود. چوون دووس ملامستەفا داشتگە و کاک مەسعوود بارزانی. منیش دووسخوازێیانم جوور گشت کوردەێل فەیلی خوەمان، وەلێ وە بان یەوە خوەم نام نازاری یان نازناو خوەم نام (رودوس). رودوس یانێ رووڵەدووس و بنەماڵەدووس، ئوو فەیلی هەم جوور ناو گەپ قەوم خوەم، قەوم کورد فەیلی ئەڵبژاردم. تا بویشم کوردم ئوو ژنەگەمیش ک نەڤاشەو خوەییش کورد فەیلی مەڵکشایێگە ک باوگ و داڵگێ دە بەغدا هاتنەسە دی و ئمجا ساوق کریانە ئەڕا ئێران نازناو خوەێ ناگە هەناس‌فەیلی ئوو نام دۆتەگەمیش نامە دڵنیا ئوو کوڕەگەمیش ژیار تا دنیا گردێ بزانن کوردیمن. 

خوەمان وەێ ناوەێلەو دووس خوەمان دیریمن و وەیجوورە نامێ خوەمان دناسیمن و ناسنیمن.

ـ چە گاڵ رودوس فەیلی دەێد گرنگی و زووری بخەێدە بان زوان و کەلتور کورد فەیلی؟

:خیرەت. فرە کەس هەسە هەرگە دوینن ماڵێ یا  قەڵایێگ یا شارێ گەوری خراو و خاپوورەو دبێ دڵێیان دگیرێ و قاڵ و گوڕ دکەن، ئەڕا؟ چوون خیرەتێیان ژان دکەێ ئەڕا یە ک دخوازن ئەو میراتەێل گەورا، ئەو یادگارەێل باوانییە، بایەد بمینن.

ئاخین و داخینمە ک کەمتر کەسێ ئەڕا لە ویرەو چگن وشەو مەسڵەت و شێعرێ کوردی دە وەر چەمێ، دڵەقرچی دگرێگەێ و ناراحەتەو دبێ.

م هە وەوجوورە ک لە رمیان قەسرێ گەوری یا شکیان کووزەیێگ و قەورێگ گەورێ دڵم شکێ وەختێ دوینم ک زوانمان دیرێ وەرەو گەنێ دگۆڕێ دڵم شکێ، حەتا فرەتر لە ئەوەیشە.

-چەن بەرهەم ئەدەبی دیرید؟

کارەێل ئەدەبی م سێ دەسەن، یەکێگێیان ئەوانەێ ک جوور کتاو بڵاێیان کردمە ک سێ کوومەشێعرن، شێعرەێلەی خوەم و سێ چوار کتاوێ تر ک هن شێعرەێلەێ خوەم نیین.

دوێمەگەێ ئەوانەن ک دە رووژنامە یا دە سایت و شەواچە مەجازییەێلە جوور تلگرام بڵاوێیان کردمە.

سێیمیەگەێلەیش ئەوانەن ک خوەم جوور رووژنامەوانێگ، هەروەک مەقاڵە یا گوزارشێگ یا هەر چشتێ لەێوا نووسانمەسەیان ک ئەوانە دی شێعر نیین. یە بان سی ساڵە دە مانگنامەێ گوڵ‌سوو‌، ماڵپەڕ شەفەق، هەفتەنامەێ سوبح ئیلام، ئیلامشەهر، مانگنامەی کوردی-فارسی ئاوێنە و ... ک خوەم دەس‌دەنام کارێیان بیمە کار دە بانێیان کردمە ئوو ئەوانەێ تر ک دە فرە لە سایت و رووژنامەێل ترەک کوردی دە کوردستان ئێران و عراق یا ئورووپا بڵاوێیان کردمە

- ئایا رودوس فەیلی لە کام ناوچە داکاسیاس و کام شوین لە کوردستان وەپی خوەشترە و ئەرا؟

: م خۆ وتم دە مێهران هاتمەسە دی، دە وەراوەر بایرای و جەسان و زرواتیە. دماێ جەنگ و شەڕێ ک هەشت ساڵ داپێچیا وە ئێران و عراق، ئیمە لە تاو ئەرتش بەعس سەدامی وایمن ئەڕا ئیلام و ئەڵەورەێلە نیشتەجییەو بیمن جوور گشت بنەماڵەێل ئاوارەێ تر مێهرانی. ئمجا دەوران زانکو نزیکەی هەفت ساڵ دە تێهران بیم و دماجاریش مەدرەک موهەندسی مێعماری گرتم هەشت ساڵێ هاتمە ئیلام و دمای ئەوانەێش یە نزیکەێ پانزە ساڵە دوارە دانیشتەی تێهرانم لە نوو.

دە جواو یە ک کاملا وە دڵمە، یە بویشم ئێسە دی وەر ژە یە ک شوون و نوونێ وە دڵمەو ببێ ئەوڕەسیمەسەو وەو جیگە دڵ خوەشم ک هەکاتییەێ خوەمان دە کوردیاتی دویشیمن: (کوو وەت خوەشە؟ ئەورەێلە ک دڵت خوەشە)

منیش ک ئێسە هە وە دڵخوه‌شییەێلەم دڵخوەش دبم، ئەوەێش شوونێگە ک پڕە لە وشە و لە شێعر و لە نۊسانن.

ئێسە هەر زوان کوردی نێشتمان منە و بەس نە خاک و شار و گوندییەێلە و ماڵ و مین.

چشتێگ خوەش و نادیار ک شۆناس منەو لە بەرد و گەنج نییە لە دەرد و رەنجە.

- چ تەمەیگ ئەڕا مەردم یا رووشنهویرەیل کورد فەیلی دیرید؟

  وەێ وەز و وەزیات ک تکنولوژی پەیدا کردگە و هەر رووژێ رێ و رێشت تازەترێ دخەێگە وەر چاو بایەتە قەبوول بکەیمن ک کار کوردی فرە سەختەو بییە فرەتریش کار وە کوردی فەیلی.

دە عراق ک دی زوان کوردی فەیلی وە سنگ تەعریب کردن فرە زایفەو بییە و هەر نام کورد فەیلی بییەسە چشتێ دیاری و شۆناس‌خوازانە کار برا و خوەشکەێلەمان دە عراق سەدچەنە سەختترەو بییە.

دە ئێرانیش جوورێ تر ئیجوور قەێرانێ دیریمن و تووش شەڕ ناوماڵەییێ هاتیمنە، یەسە شەڕێ کەفتگەسە رێ دە نامبەین بنەماڵەێلە خوەیان. شەڕێ لەێوا ک زاڕووەێلە کەفتنەسە فارسی وتن و گەوراێلەیش هێمان هە هانە هووڵ یە ک نەهیلن زوان جوور سوین و کووڵ و کوماچ کوردەواری بڕمێگە مل سەر وڵاتوەندەێلە ئەوەیش وە دەس پەتی، وە جیو پیک و پەتی و ... ئەگەر ئنساف بدەیمن بایەد بویشیمن ک کار فرە فرە سەختی ها نوایان. م ک سەرم سڕ ماگە وەرد ئی شەڕ ناوماڵە چە دتوانیمن بکەیمن؟

راسییەگەێ م وە پێشتەوانەێ دمای سی چل ساڵ کار کوردی کردن و دیین ئەو هەمگەێ بان و خوار رووژگارە نەدزانم چە بویشم؟ ئەڕا ئی دووزەمە ک تووشێ هاتیمنە و زەمین‌گیرمان کردگە.

نەدزانم ک چە بویشم وەلێ هێمانیش هەم هیوادارم ک رووشنویرەێل کورد وە نووخوازی و نواڕۆوی و جەهانوەندی بتوانن کارێ بکەن. یەیش بویشم ک کەڵکەڵەێ یە دیرم ک فرە لەێ جیل ئیمە هە زوان چین نووی نەدفامیمن و دە دڵەوڕەکییەێلەێ خوەمان خەرپەو بیمن و ئاگا وەمان نییە ک ئایم زەمانەێ خوەمان نییم و کەندڕەێلێ فرەفرە قوول ها دە نامبەین ئیمە و چین دماێ ئیمە ک وە قسەێل قووڵ قووڵ ئیمە نەدبێ پڕەو بکرێ.

ماین دە نام حسار تەنگ نوستالوژی جاران و دەس و پا کوتان ئەڕا زینگەو کردن ژیان رابردوو وە قەوڵییەی خوەمان وتنی هەر تەقەلای مەرگەو بەس و دەسکەفتێ دە ئی کارە نییە ئوو فامستن یە سەختە چوون بایەد چین ئیمە بتوانێ وەر ژە جامێعەو وەر ژە جیل نووی، خوەێ تەغییر و بدەێگ و وەگەرد زەمان بگوڕدرێ.

تارف بنیمنە لا، ئیمەچارمان ناچارە ک دڵخوازەێل خوەمان بنیمنە لا و جوورێ تر بایەد فکرەو بکەن. هەر یە.

ئی رەوێشت ئیمە ئمکە گەنییەگەێ یەسە ک جامێعەناسەێل و سیاسەتوانەێل کورد فەیلی گیروودەێ چشتەێلێ تر بینە ک هن کورد فەیلی نیین، کەڵێن رەوایەتەێل دنیان ک دنیای ئیمە لەیان جیاوازەو ئەوان نەتوانستنە ک ببنە پێردێ دە نامەین ئی دو دنیای جوواوجوورە. 

خاسە بزانیمن تا ئەوانە ئەڵنەگەردنەو کارێ لە دەس ئیمەی رووژنامەوان و شاعر و ئەدیب ئەڵنیەهەڵایگ. چوون رووشنویرەێل راسکانی فیلەسووفەێل و جامێعەناسەێل و رەوانسانەێلو سیاسەتوانەێل کوردن ک وەداخەوە دە خزمەت گەل و هووزەگەێ خوەیان نیین و دووزەو گیچەلەێلەیان.

لە شێعر و شاعرێ چشت فرەیێگ نەدەراێگە دەر.

- ئیرنگە چەن کەسایەتی و لایەن هەس جویر هاوخەم خوەد کەفتنەسە فتراق باوەتەیل کورد فەیلی؟

جاران فرە کەم بی. دە ئیلام و کرماشان جوورێ عەشیرەپەرەسی بی ک دژ وە وشەێ کورد فەیلی بی. هەر تایفە و ئێڵێ ئەڕا یە ک بویشێ ئیمە سەرتریمن دە شوون گەپ کردن بنەماڵەو ئێڵ خوەیان بین، شەڕێ ک هن دەوران پێشامودڕنە، ئیمە چوون‌چشتێ گیروودەو فرێز مایمنە دە جارانێ نوستالوژیک ک جامێعە لەو دەورانەو گوریاگەو هیشتگەسەێ جییەو، ئیمە جامێعەی مەدنی و شارستانییەتی نەدیریمن و هێمان هایمنە دەورەێ ئێڵ و ئێڵ‌وازی هەرچەن لە جاتی ئەسپ، سوار ماشین و مترۆ دبیمن و هەرچەن لە جاتی سان و خرت و چوو و جەنگ‌بەرد، دیریمن جەنگ قەڵەم کەیمن، ئیمە هێمان دە هووڵ یە نییمن ک گوفتمان و حەتا دەمتەقەێ وە نام کورد خوەمان بیاریمنە دی. منیمنە ژنێگ زاوەران ک هادەێ دە سەر ژان بمریمن و هاتێ مناڵەگەمان لەبارەو بچوو یان ک بەچەگەمان وەێل وچەێل و نەوەوایە بیاێگە دی.

هێمان نەدخوازیمن ک قەبوول بکەیمن ک وشەێ فەیلی کوڵەو بییەێ فەهڵەوی‌یە و فەهڵەوی خوەێ عەراوی‌بییەێ پەهڵەوی‌یە. یانێ کەسێ ک خەڵک ناوچەێ دێرووکی پەهڵە‌سە.

پەهڵە وە مانای زاگڕوسەو ک نام گەوری لارووژهەڵات دەجڵەسەو بەغداییش خوەێ وەل مەداینا، هەمیشان هە جوور ناونی و پایتەختێ بییە.

ئەر وە بێ ملجەڕی و بێ‌پاملە کردن دە مل ئێڵ و هووز خوەمان بایەد وە چەم وازەو بنووڕیمنە مەسەڵەگە. ئمجا دتوانیمن وە دڵ و گیان قەبوول بکەیمن ک گرد ئێڵ و ئێڵوەندەێل کوردستان خوارین دە ئیلام و کرماشان و لەکستان و لوڕستان و خانەقین و واست و بەسرە و گەرمیان و کەرکووک و بەغدا، گشتێ وە گرد و گردواری کورد فەیلی‌ین. چ بخوازن و چ نەخوازن. ئی ناوە نام قەومی ئیمەسە و نام زوانەگەمانە، شوناسمانە.

م دی لە ئی چشتەیش گواریامە چوون چوون‌چشتێ بییەسە جەڕ کیشان نە دیالۆگ و دەمتەقەیێگ زانستی.

تا لە ویرمەو نەچگە یەیش بویشم ک بڕێ وە هەڵەوە لە والییەێل پشتکۆ ئەسڵمن و لە خوەیانەو نام کورد فەیلی ناو بنەماڵەێ ئەوانە بییە. خاسە بزانن ک نام گشتی بنەماڵەێل ئەوان سڵەیورزی و عەلەوی و ئەبووقەدارەبییە نە فەیلی و ئەوان وە زیرەکی و هووشیاری خوەیان هاتنەو نام فەیلی جوور نام گەورایێگ ک هن گشتمان بییە نە هن ئەوان ئەڕا حکوومەتەگەیان ئەڵوژاردنە. هەر وەوچوونە ک رزاشاهیش ک ئاڵاشتی نام فامیلیێ بییە نام پەهڵەوی ناگه‌سە مل ناو خاندانەگەێ خوەێ تا مەشرووعییەتێگ شاهانە وەێ بدەێ.

بەختەوەرانە بویشم ک ئێسە چەن ئەنستیتوو و ئەنجومەن و ... نریاگە ک ناو کورد فەیلی وە کار دبەن و پەسا دڵسووزی ئەڕا کورد وە گشتی و ئەڕا ئی ناوە وە تایبەتی دکەن.

- رودوس فەیلی چەن زوان زانێد و چەنیگ سوود لە زانستن زوانەیلیگ ترەک ئەرا ئەدیب و نویسەر هەس؟

م خوەنستن و نووسانن و قسە کردن وە بنزارەێل کوردی فەیلی و سوورانی رێ‌بەرم و لە هەورامانی و کرمانجیش خاس ئەوڕەسم. لە عەراوییش کەم‌تا‌کوتێ ئەوڕەسمەو ئوو فارسیش خۆ خاس زانم. زوان ئنگلیسی نە، وە شلمەبڕ ئەوڕەسم.

گشتمان دزانیمن؛ هەر کەسێ هەر زوانێ فرەتر بزانێ چمان خوەێ دبێگە چەن کەس. چوون ئەومە دڤتیمن ک کابرا کوڕ وەکارێگەو خوەێ ئەڕا خوەێ چەنە چەن کوڕ دیارییە چوون ئێقەرە زوور دیرێ. یەمە دی وەکار بیین وە زانستنە نە وە زوور ئوو ئەر کەسێ چ زوان فرەترێ بزانی ئوو چ لە ئەوە ئەو بانتر زوان بەرنامەنویسی کامپیووتر و هووش مەسنووعی بزانێ وەکارترە.

لە یەو لا هەر کەسێ زوان کامپیووتر نەزانێ چمان کاس و لاڵە و بێ‌زوان. ئیمە ئەر هە لەێ‌وا بچیمنە نوا وەداخەوە بایەد بویشم ک کەمزوانیمن و رووژ وە رووژ فرەتر دمینیمنە جییەو و گرنگە ک وە ول دڵداری خوەمان نەدەیمن. 

-  ئایا ئاست ئەدەب کوردی وەگشتی و ئەدەب کورد فەیلی لەی سەردەمە چەنێگە وە چەو ئەدەب جەهان و ناوچەیل دەورگرد؟

راسییەگەێ یەسە ک ئیمە مایمنەسە جی، ئاسوو خاسێگیش دە وەڕاوەرمان نیییە هەر چەن جم و جوولەێل فرەیێگ هاتگەسە دی. هیوادارم ک بتوانیمن کارێ بکەیمن.

- چە پەیامێگ ئەڕا مەردم کورد فەیلی دیرید؟

کار و کار و کار و جەهانوەندانە فگرەو کردن و دەرهاتن لە حسار تەنگ عشیرەپەرەسی و ئێڵ‌خوازی.

- چە خوازید ئەڕا ئاژانس شەفەق نیوز بویشید؟

شەفەق، نواڕۆو کار کوردی بییە. وە سێ زوان عەراوی و کوردی و ئنگلیزی.

یە دی سی چل ساڵە ئی ئاڵا نەخەفانگە و کارێ کردگە ک عەڵەم کوردی هە شەکیاگ بمینێ. دەسێیان خوەش. م منەت‌‌مەمنوونێیانم. دەسێیان خوەش.

- کام دەق خوەد لە ناو دڵ خوەد کاریگەرە؟ و ئەڕا؟

  م شێعرەکوڵەێلەم فرە دووس دیرم. تاریف کردن و وەزم دنیایێگ دە نام چەن وشە سەرمەس و مڕ ئایمەو دکەێ

وەر ژە وتم ک رووشنبیرەێلەمان دە ئەو رێشتەو پسپۆڕە ک هووکارەێ بینە خزمەت بکەن یەکێ لە ئەو رێشتەێلە تاریخە. میژووانەێلەێ ئیمە وەداخەوە هە هانە شوون کارەێل کتاوخانەیی و نەهاتنە وە نام مەیدان تا میژوو راسکانی ئیمە بکەنە دی. ئەو تاریخ زارەکییە ک دە بان زار و زوان مەردمەگەمان، ها دە ویر گشتی ئیمە.

چشتێ ئەڕاتان بویشم. ئیمە بنزارەێل یا لەهجەێل ژێر بنزوان یا گوویش کوردی فەیلی خوەمان دە نام خەڵکەگەمان وە دو لق گەوراتر دەسەبەنی کریانە: ئەڕا زوانەێلێ ک وە ئەڕائەڕا قسە دکەن ئوو وەرچەزوانەێلێ ک وە وەرچەوەرچە قسە دکەن.

ئەڕا و وەرچە یان ڤەرچە هە وە یەک مانان یانێ بۆچە یا بۆچی سوورانی.

ئمجا ئەر بچیمنە بندوروسێ دە تاریخ ناوخەڵکیمان یا میژوو زارەکی .(شەفاهی)مان دوینیمن ک ئەوسا خاونەێل ئی دو لق بنزارییە وەێیان وتنە: کوردەکارە (ئەڕازوانەێل) ئوو هووز کوردەلی (ڤەرچەزوانەێل) ک هووز ئێڵ کورد یا کورد پەهڵە یا کوردەلی‌ین.

خۆ دە نام کتاوەێل ئەیانە نەنووسریانە دیرنیش لە ویرەو دچن و نویسەرەێلێ ک چەن رووژ هاتنەسە وڵات ئیمە و نەهاتنە لەو دوورەو هەر نامێ خوەێیان دلێیان قرچیاگە نانەسە بانمان و هەرچێگە دکەیمن لەیان واز نەدیاریمن. یە وەختێیە ک رووشنویرەێل ئیمە دەس‌بکەنە تایا و لە سەرتایا تاریخەگەمان بنووسنن، خوەمان ئەڕا خوەمان.

یەکێ لەو کارەێلمە ک فرە دووسێ دیرم هە زینگ کردن ئی چشتەسە ئوو وازا کردن پەیوەندی فەیلی وەرد فەهلەوی و پەهلەوی زووترین ک فرەیش دە بانی سخۆنم دریا وەلێ خۆ ئێسە دی کەس وە ژنەفتنێیان جنجنیەو نەدبێ ئوو نەدتەژتەژێ ئەڵە هەر کەسێ بویشێگەیان. جەریانسازی فەرهەنگی دەس‌دوماجار دبێگە کنێشت گشتیێ ئوو دوماخریش دبێگە جمێشتێ ئەڕا خوەێ. ئەوساتێ زیەڵگتان نەچوو و گام ئەڵگرن ئمگل دوینن مەردم گەڵواز دگرن و وە چەن پەڵتاف دیاری دیانە پیریتان و ئمداڵیش خوەیان ددەنە نواتان، هەرچەن لە سەرەتاوە قەژمەری لەتان بکەن ئمجاتێ لە بنەتاوە خوەیان دکەنە خاون ئەو چشتە ک دە بانێ دە وەراوەر ئیوە وسانە. یە گەردوونەیێگە ک هە واژاوە دکرێ. رووشنبیرەێلەمان نەبایەتە ک لە ویرەو ببەنەێ.