ئەحمەد حەمەد.. وە شعر و ئەدەب عشق باڵای مەنەلی نشان دەێد
شەفەق نیوز/ شاعر و ئەدیب و رووژنامەوان کورد فەیلی، لە شار مەنەلی لەداڵگبویە، و عشق و دووسیی ئەرا شارەگە و کەسەیل و شوینەیلی لەناو دڵی جی گردن، و وە شعر و نویسانن بای گوزەشتە و ئیرنگەی کرد، کە ساڵەیلیگ لە بیگانەیی دویر لە میلکان گوزەران کرد، تا دویای ماوەی دویرودرویژیگ لە دویری، ئەرای گلەو بخوەێد.
پشت پرسەیل نەتەوەی خوەی و کوردەیل فەیلی گرد، و جویر گەنجیگ پڕ لە هاز و توانا پشتگیری لەو پرسە کەێد، هەرچەن تەمەنی رەسیەسە هەشتا، ئەوەیش ئەحمەد حەمەد مەندەلاویە، کە ئاژانس شەفەق نیوز میوانیی کرد، تا رووشنایی بخەێدە بان وەخت و کارەیلیگ لە ژیانی.
ئایا ئەحمەد حەمەد کییە؟
ـ م ئەحمەد حەمەد رەمەزان مەندەلاوی، لە ساڵ 1945 لە شار مەنەلی لەداڵگبویمە، لە ماڵ مامووستایل لە بەعقووبە لە ساڵ 1965 دەرچگم، ئمجا بویمە مامووستا لە مەکتەوەیل مەنەلی، لە دامەزرنەیل یەکێتیی مامووستایەیل کوردستان لە قەزای مەنەلی بویم لە ساڵ 1970.
زوان عەرەبی و کوردی و فارسی و تورکمانی یای گردم، زیاتر لە 21 ساڵ (لە 2/10/1982 تا 20/5/2003) پەنابەر بویم لە وڵاتەیل بیگانەیی، لە ناوەند بەڵگەنامەیی ماف مرۆڤ لە عراق هەرلە یەکەم ساڵەیل دامەزریانی (ساڵ 1986) کار کردم، و لە ساڵ 1998 تا رمیان رژیم وەرین 2003 وەڕیەوبەری بویم.
لە ناو کارەیلم لە ناوەند بەڵگەنامەیی، زیاتر لە 130 باوەت بەڵگەنامەیی دەرکردم، وەگەرد نویسانەیل رووژنامەوانی و رووشنهویرییم لەناو رووژنامەیل ئۆپۆزسیۆن عراقی، کە یەکیگ بویم لە دامەزرنەیل ریخریاگ وەرگریکردن لە مافەیل کوردەیل فەیلی کە لە دەیشت وڵات لە ساڵ 1996 دامەزریا، و ئەندام لە خیزان دەسنویسی بویم کە وەناو (راسی) ناسیاس.
لە میلکان خوەم، ناوەند شارستانی مەنەلی ئەرا بەڵگەنامەیی و توێژینەوە دامەزرانم، ئمجا ئینسایکلۆپیدیای شارستانیەت مەنەلی، هەمیش لە دەزگای شەفەق کار کردم، و یەکیگ لە نویسەرەیل رووژنامەی تەئاخی بویم، و بویمە خاوەن چەن پۆستیگ ترەک لە چینەیلیگ رووشنهویرەیل جیاجیا، لەلییان سەرۆکایەتی سەرنویسەرەی گۆڤار “کەلەپوور فەیلی” و دەرکردن گۆڤار “مرايا مندلي”، بیجگە ماوەیگ کارکردن لە کەناڵیگ ئاسمانی، کە چەن بڕوانامەیگ شانازەیی و بڕیگ ڕێزلینان وەرگردم.
کەی دەسوە هەواداری نویسانن کردی؟ ئایا کەسیگ گاڵ ئەرا ئی کاردە دا؟
ـ هەرلە ساڵ 1959ەو خوەشم لە نویسانن هات، ئەوەیش وەگەرد شووڕش عەبدولکەریم قاسم، کە ئەو سەردەمە لە پۆل شەش سەرتایی بویم، رەحمەتی باوگم گاڵم دیاد، کە هەڵوەسیگ سادە وە باڵای شووڕش 14ی تەمووز نویسانم، و لە ماڵ مامووستایل، پشتگیری لەلایەن دکتۆر موحیی هیلال سەرحان مامووستای زوان عەرەبی دیم، کە لە ساڵ 1964 یەکەمین کوڵەچیرووک نویسانم وە ناونیشان “نجمة تائهة في كبد السماء”، دویای ئەوە ئەرا زوان کوردی ئەڵگەردانی کردم (ئەسارویگ ویڵ لە جەرگەی ئاسمان).
لە ساڵ 1969، هەڵوەسیگ وەناونیشان داگیرکردن ئاسمان (شەو 20/7/1969) نویسانم وە ناونیشان “خواطر حول رحلة أبولو 11” (بیرۆکەیلیگ لەباوەت کاروان ئەپۆلۆ 11) و لە بەرنامەی “الحقيبة الأدبية” لە ئێزگەی عراقی خوەنریا، و ئەو هەڵوەسە یەکەمین کاریگ شعری راسگانی ئەرام بوی لەلایەن مەتر و قافیە و واتە، هەمیش هەڵوەسیگ وە زوان کوردی وە زاراوەی فەیلی نویسانم، ئەوەیش وە بوونەی بەیاننامەی 11ی ئادار 1970، و لەناو ئاهەنگیگ جەماوەری لە “كبرات – مەنەلی” پیشکەشی کردم، و یەکەمین خەوەر رووژنامەوانی لەباوەت ئاهەنگ مەنەلی لە رووژنامەی تەئاخی لە ساڵ 1970 بڵاو کردم، کە وەیجویرە میژوو رووشنهویرییم دەسوەپی کرد.
چیدە ناو چەن کاریگ: پەروەردە و فێرکاری، ئەدەب و شعر، و رووژنامەوانی، تا لە بەڵگەنامەیی داکاسیان پەیا کردێ، لە کامیان خوەد دیدەو؟
ـ یەکەمین هەواداری من نویسانن شعر و فامستن ریسگایەیلی بوی، لە گەنجییم، کۆمەڵە شعریگ داشتم وە ناونیشان “تماثيل من حروف” (پەیکەرەیلگ لە پیت) وەلێ وەگەرد بارکردن فەوتیا، شعر کلاسیک و ئازاد وە باوەتەیلیگ جویراجویر نویسانم، و دیوان “رازفروش” وە زوان کوردی نویسانم.
کار رووژنامەوانییش کردم، کە لێکۆڵینەوەی وینەگریای لەبان مەنەلی لە ساڵ 1967 بڵاو کردم، وە ناونیشان “مندلي بلد المليون نخلة” (مەنەلی خاوەن یەک ملیۆن دار خورما) لە رووژنامەی “صوت الشعب” (دەنگ گەل) ئمجا لە گۆڤار “الأجيال” (نەوەیل) و هەمیش لە شوینەیلیگ ترەک، و هەناێ لە دەیشت وڵات بویم، و لە چوارچیوەی کارەیلم لە ناوەند بەڵگەنامەیی ماف مرۆڤ لە عراق، و لە هەیوەت دووسی فرەی خوەم ئەرا مەنەلی، بڕیار دام “موسوعة مندلي الحضارية” (ئینسایکلۆپیدیای شارستانیەت مەنەلی) بنویسم ئەرا بەڵگەنامەکردن ئی شار کویەنە لە گشت لایەنەیل کۆمەڵایەتی و میژوویی و جوگرافی، و هیمان لەبان ئی پڕۆسە یە زیاتر لە دە ساڵە کار کەم.
ئایا جیاوازییگ ناوەین ئەحمەد حەمەد مەندەلاوی ئەدیب و رووژنامەوان، و ئەحمەد حەمەد مەندەلاوی لە ژیان رووژانەی ناوەین مەردم و خیزانی هەس؟
ـ لە راسی، خوەشم لە دووڕویی نیەتێد، خوەم وە کەسیگ نیەناسنم چ ئەدیب یا شاعر یا رووشنهویر، هەر وە خود مرۆیی خوەم لەناو مەردم و لەناو ماڵ وەرد کوڕ و نەوەیل و هاوسایەیل و ناو جادە رەفتار کەم، دووس گشتی دیرم، و دووس رەنگینی رەوشت بەرز و خاوەنیان دیرم، و لە باوەت بنەماڵەی خوەم، گاڵیان ئەرا رەوشتە جوانەیل و خوەنستن و رەفتارکردن خاس و دووسداشتن مرۆایەتی دەم.
ئایەم مناڵ ژینگەی خوەیە، و پەیوەندیی وەپیەو وەدەس خوەی نییە، ئایا مەنەلی لەلای تو چەس؟ و ئایا لەوەر ناسنامەی کوردایەتی فەیلیی ئەوە وەسەری هات یا لەوەر مدووەیلیگ ترەک؟
ـ ئی پرسیارە سووزەیل قویلیگ لەلای من جویلنێد، کە مەنەلی قەزاییگ رەنگینە، تەمەن شارستانیەتی چوودەو ئەرا زیاتر لە هەفت هەزار ساڵ، و لەناوی زانیایەیلیگ باڵا و بلیمەتەیل لە گشت چینەیل زانست بوین، لەناویان ئەلەيمان بەندنيجي، وعيسا بەندنيجي، دادوەر نابینا (القاضي الضرير نزيل مكة)، و شوینپەنجەی خوەیان لە دەیشت شارەگەیش دیرن جویر تەکیەی سەید عەلی بەندنيجي و مزگەفت حەيدر خانە، و لە مەنەلی شوینەیلیگ ئاسەواری شارستانی هەس جویر “قەڵا سفی” و”چوخه مامس”، و”باڵا جو” و شوینەیلیگ ترەک.
مەنەلی سروشت ساحیرانە دیرێد، کە لە سای پشت کوو و لە کناراوەیل چەم “كەنگير” خەفتیە، بیجگە مەنزڵگای کەسە خاسەیل، و رویخوەشی خەڵکەگەی، و هەمەڕەنگی کۆمەڵایەتییان، یە گشتی دووسییگ بی سنوور ئەرا ئی شارە خستە ناو دڵمان، کە رووژیگ لە رووژەیل ری ئاوریشم (برس بوليس) وەپیا رەد بویاد.
مەنەلی تیکەڵیگ لە نەتەوە و مەزەوەیل هاناوی، کورد و عەرەب و تورکمان، و موسوڵمان لە شیعە و سوننە وەگەرد کاکەیی، و ئەو بارکردن زوورکاریە لە سەردەم رژیم وەرین لە هەفتا و هەشتایەیل سەدەی گوزەشتە وە سەری هات، وەتایبەت لەبان هووز قەرەڵوس لەبان ئەوە بوی کە کورد فەیلییمن، و ماڵەیلیان زەفت کردن، کە رەسانەی ئی رووژ سەختە کە ئیرنگە دیرێد، و یەکخستن رەنج و تەقەلایل و دڵسووزی خوازێد ئەرا دووارە ئاوەدانکردنی و گلەوداین گوزەشتەی کویەنی.
فرە لە هاونەوەیل تو لەوەر ئەوە کە نەکەفتن وەرد کاروان کەشەیل زویوەزوی لە راگەیانن و ئەدەب دویای هاتن تەکنەلۆژیا چماێ لە هویرا چگن، چە هیلێد وەرد کاروان سەردەم وەردەوام بوی، و ئامادە بوی بوی لەناو شوینەیل سەختیگ؟
ـ وەبی زیایچگن و قسەیل گەزاف، ئەرا مە، وازهاوردن لە نویسانن و خوەنستن و تەقەلا لەشوین زانست مەردنیگ راسگانیە، ئەراوە، بڕیار دام رکدار بووم لەبان وەردەوامی لە داواکردن زانست و مەعریفەت، و چگن وەرد کاروان گەشەیل تەکنەلۆژیا لە گردەوکردن سەرچەوەیل و کتاوەیل و دەرکردنیان، هەرچەن جاروبار سەختە، و سوپاس ئەرا خودا، وە دەسمیەتی کوڕ و نەوەیلم و برادەرەیلم، توەنستم وەی ری ناوازنەو وەردەوام بووم.
چەن کتاو چاپ کردیدە؟ و تەمای چە دیری ئەرا بانان؟
ـ زیاتر لە 30 کناو چاپکریای دیرم، لە شعر و چیرووک و تۆێژینەوە وەزوان کوردی و عەرەبی، فرەیان دویای ساڵ 2003 دەرچگن دیارترینیان:
ديوانگ شعر: تباريح ملونة (2013)
ئینسایکلۆپیدیای پەن کوردی فەیلی (هەزار پەن) – 2014
بەندنيجينەیل: بیناکردن و پیشکەشکردن (مەنەلی) – 2017
شعر و شاعرەیل لە مەنەلی (شعر كوردی جویر نموونە) – 2024
هەڵەبجە و تابلۆیل ژان – 2017
دیوانیگ شعر وەزوان کوردی: راز فروش – 2023
برقيات إلى الألفية الثالثة (شعر) – 2014
سياحة في رياض مكارم الأخلاق – 2025
تەمای گەورەی خوەم تەواوکردن “ئینسایکلۆپیدیای شارستانیەت مەنەلی”ە لە دە کتاو یا زیاترە، وەگەرد دامەزرانن کتاوخانەیگ تایبەت وە مەنەلی.
وەو جویرە کە وتم؛ لە ئێزگەی شەفەق لەلای دەزگای شەفەق ئەرا رووشنهویری و راگەیانن کورد فەیلی کار کردم، و لەناوی 140 هەڵقە لەبان پەن کوردی فەیلی دەرکردم لەناوەین ساڵەیل 2006 و2007، بیجگە خوەنستن شعر لەبان دادکاریکردن سەدام حسێن، و ئەفسانەی کەربەلا، و نەهامەتی هەڵەبجە، و دەزگای شەفەق ئەوسا و ئیسە هەر سەکوویگ رووشنهویری کەورەیگ بویە ئەرا گشت روەشنهویر و ئەدیبەیل لەژیر چەتر خوەی، ئمڕوویش، هەمیشە نووڕمە گشت بەشە رەنگینەیل شەفەق نیوز، و ئومید سەرکەفتن ئەرای خوازم، و مکیس گشت برادەرەیلم کەم سوود لە ئی ئاژانسە بگرن.
