به‌در سمایل شیرۆكی: پرسی نه‌ته‌وه منی خستۆتە ناو جڤاکی فەیلی
شەفەق نیوز/ هەموومان وشەی دامەزرێنەر و هاودامەزرێنەرمان بیستووە جا كه‌م نین ئه‌وانه‌ی ڕۆڵیان هه‌بوو له دامه‌زراندنی ده‌زگایه‌كی راگه‌یاندن له چه‌شنی شه‌فه‌ق . هەندێکیان وەک دامەزرێنەر، هەندێکیان وەک ئەندامی كارا و كارهه‌ڵسووڕێنه‌ر هه‌وڵیان داوه بۆ سەرکەوتنی ئه‌م كاره .
بیانووی ئه‌م پێشه‌كییه رۆشنایی خستنه سه‌ر بابه‌تێكه بۆ تۆماركردن له مێژوو كه سه‌ره‌تاكه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 2003 ، له‌گه‌ڵ برای به‌ڕێزو له‌مێژینه‌م كاك به‌در سمایل شیرۆكی چووینه به‌غدا ! شوێنهاتی ئه‌و سه‌ردانه بیرۆكه‌ی دامه‌زراندنی ده‌زگای شه‌فه‌ق بوو . جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌كه پشتگیری و هاریكاری به‌رده‌وامی رێزدار نێچیروان بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی ئه‌وكات و سه‌رۆكی هه‌رێمی ئێستای له پشت بوو كه وه‌ك سۆز وه‌فایه‌ك به‌رامبه‌ر به قوربانیدانی كوردانی فه‌یلی كردیه دیاریی بۆ ئه‌م پێكهاته‌یه‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌مان له به‌غدا و ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم.
له ئێستادا كه زیاتر له 20 ساڵه ئه‌م ده‌زگایه بێ پسانه‌وه له كارو چالاكییه‌كانی به‌رده‌وامه ، به تێبینی دنیای گۆڕاوی سه‌رده‌م دیسان به‌ڕێز به‌در سمایل شیرۆكی بێ هیچ گۆرانێك له هه‌ڵوێست و بێ هیچ چاوه‌نواڕییه‌ك گشت كات و تواناكانی خۆی پێشكه‌ش به شه‌فه‌ق كردووه ، ئه‌و ده‌زگایه‌ی كه شاره‌زایان دانی پێدا ده‌نێن كه یه‌كێكه له پرۆژه سه‌ركه‌وتووه‌كانی راگه‌یاندنی كوردیی بۆ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان.
له كۆتاییدا هه‌رچه‌ند بابه‌تی پرسیارو وڵامی وتووێژه‌كه داگری قسه‌وباسی دیكه‌یه لێ ئه‌م ده‌رفه‌ته رێگر نییه له‌وه‌ی دیسان جه‌خت بكه‌ین به‌رێزیان وه‌ك هاوبەشی دامەزرێنەر پشكی گه‌وره‌ی هه‌بووه و هه‌یه له هه‌رده‌ستهاتێكی شه‌فه‌ق . عه‌لی حسێن فه‌یلی
1- كاك به‌در ، چ بەشێکی پرۆسەی نووسین بۆتۆ قورسترە و چ توخمێکی نووسین بۆ تۆ زۆر گرنگە؟
: قورسترین بەش لای من لە پرۆسەی نووسین، دۆزینەوەی یەکەمین وشە لە رستەی دەستپێک و بڕوا بەخۆهێنان و رێککەوتن لەگەڵ خۆ، لەسەر ئەوەی کە ئەو وشە و رستانەی دەیاننووسم بیرۆکەیەکی بەکەڵک، تاڕادەیەک جیاواز و نەگوتراو و شایانی خوێندنەوە دەبن. ئەوە هەمیشە و هەر لەسەرەتای چوونە ناو دنیای نووسین ئاستەنگێک بووە. لێ رەوان نووسین و سادەبێژی و بەزمانی خەلک نووسین، بۆمن زۆر بەهادار و گرنگن، بۆیە بە هەموو توانایەک هەوڵ دەدەم تا دەکرێ و وشەی رەوان و شەفافم دەستبکەوێ، خۆم لەبەکارهێنانی پەیڤی قورس، بەتایبەتی وشەی بێگانە دەپارێزم و بەکاریان ناهێنم.
2- وەک نووسەرێک کە خاوەن شێواز و میتۆدی تایبەتی خۆتی و بەکوردییەکی یەکجار پاراو دەنووسی، کەی ئەو بیرۆکەیە بە مێشکتدا هات، چی بنووسم کە کەسی تر نەینووسیبێت؟
: راستتان دەوێ خوێندنەوەی ئەو بەدەیان و بگرە سەدان، وتار و نامیلکە و پەرتوکانەی کە لەبارەی بارزانییەکان و سەرهەڵدان و شۆڕشەکانی بارزان دەنووسرێن، تا ڕادەیەکی زۆر نیگەرانم دەکات. ئەگەر باش سەرنج بدەن، لەسەردەمی ئێستادا ئەو میراتە زەنگینەی بارزانییەکان، کە خۆی لە مێژووەیەکی یەک سەدە و نیوی دەبنێتەوە، لەلایەن زۆر کەس، وەکوو تەنکاوێک دەبینرێ، کە بەبێ رەنج و ماندوبوون، ماسی خۆیانی لێ راوبکەن، وێدەچێ هەموو ماسییەکی ئەو چۆمە زوڵالە، بەبێ گوێدانە چۆنایەتییەکەی و قەبارە و، بێ بوونی چاودێر و هەلسەنگاندن و نرخاندن، کڕیاری خۆی هەبێ.
هەر کەسە و بەبێ شارەزایی و بەگوێرەی نیازی خۆی دەستی بۆ دەبا و بەشێواوی و ناپسپۆری دەیخاتە ناو لاپەڕەی کتابێک و بە بازاڕی وەردەکات، ئیدی بنووسەکان کاریان دەبێتە ئەوە، کە خۆیان بەهەموو ماڵ و ئیدارە و، هەموو بۆنە و بوارێکدا بکەن، راگەیاندنی کوردیش کە ئیلا و ماشەڵا، بۆ بڵاو کردنەوەی هەرچییەک کە بگاتە دەستیان بەبێ گوێدانە چییە و چۆنە، وەکوو شاکارێکی کەسنەدیتە لە گەرمە هەواڵ بڵاوی دەکەنە و پێشبڕکێشی لەسەر دەکەن. ئەوە لە حالێکدا، کە هەموو ئەو بەڕێزە پێنووس سوڕێنانە بەزۆربەیان ئەو گێڕانەوە مێژووییانە پێش و پاش دەکەن، کە بەر لەوە بەدەیان جار و بە دەیان شێواز، ئەوەندە گێڕدراونەتەوە و لە رستەی جیاواز دارێشتراونەتەوە، کە خەریکە بەتەوای دەشێوێنرێنرێ و سەریشی لە خوێنەر تێکداوە.
بۆیە من بیرم لەوە کردەوە کە دەبێ واز لەو کۆپی پێست و چەندبارەکردنەوە بهێنرێ و گرنگی بە ئەودیوی دیکەی روداوەکان و دەرەنجام و لێکەوتە هزری و مۆڕالی، پەرەسەندنە کۆمەڵایەتی و بانزەمینییەکانی شۆڕشەکانی بارزان، بە هەموو چەمک و رەهەند و پەروەردەکارییە فەلسەفی و مرۆڤییەکانی بدرێ، واتە لە دید و روانگەی فەلسەفەی مێژوو و زانستی مێژوو، دەبێ دیاردەکان شی بکرێنەوە و بخرێنە بەر لێکۆلینەوە و شەنوکەو کردن. چونکە ئەگەر بڕیار بێ ئێمە مێژووی بارزان بخوێنینەوە، ئەوە کەس وەکوو جەنابی سەرۆک مەسعود بارزانی، نەئاگاداری روداوەکان و شۆڕشەکانی بارزانە، نە کەس سەرچاوەی راستینی چرکەبەچرکەی ئەو دیرۆکەی بەدیکۆمێنتی تەواو و پشتڕاستکراوە لەبەردەستدایە، هەموو ئەوانەش لە پەرتووکی چەند بەرگیی ((بارزانی و بزاڤی رزگاریخوازی کورد)) بەردەستە و بۆ خوێندنەوەی بزاڤ و سەرهەڵدانەکانی بارزان، هیچ سەرچاوەیەکی کامڵتر لەوە لە کتابخانەی کوردیدا نیە، بۆیە نیاز بە دوبارەکردنەوەی ناشارەزایانە و پارچە پارچە گێڕانەوەی روداوەکان ناکات.
3- لە سیاسەتکردن و رۆژنامەگەری و شیعرەوە گواستتەوە بۆ دنیای لێکۆڵینەوە لە بواری مێژووی کورد، بەتایبەتی مێژووی دەڤەری بارزان، هۆکاری ئەم گۆڕانکارییە چییە؟
: من یەکێک لەوانەم کە چاو هەڵێنان و پێگەیینم نە لەباری بیۆلۆژی، بەڵکوو لە بواری هزری و تێگەیین و خۆ ناسینەوە لە ئاوارەیی بووە.
لەو سەردەمانەی ئاوارەیی و دووبارە تێهەڵچوونەوەدا، بۆ ئێمە سیاسەتکردن بژاردە نەبوو، بەڵکوو هەم قەدەر، هەمیش تاکە دەرفەت و رێگای رزگاربوون لە دیلی ژینگەیی و سیاسی و فەرهەنگی و سەرزەمینیش بوو، بەڵام شیعر لەو سەردەمە سەختانەدا هەم ئەڤین بوو، هەم سێبوری و ختوکەی دڵ و بێگومان کەف و کۆڵی لاوێکی ئازادیخواز و شۆڕشگێریش بوو، لێ رۆژنامەڤانی کار و کردەوە بوو، لەکەنار رۆشەنبیرکردن و بەرهەمهێنانی ئەندێشە و پەیام، گواستنەوەی دیمەنەکانی نەبەردی شەڕگە و مانای زندوویەتی بزاڤ بوو. لێ ئەگەر ڕاشکاو بم، دوای سەرهەڵدانی پیرۆز، وڵات گەرچی روگەیەکی پیرۆز بوو، لێ ژیان لەگەڵ ئێمە زۆر دادپەروەر و دلۆڤان نەبوو. بۆیە پێم وابوو سەرلەنوێ نیاز بە ناسینەوەی قۆناغە مێژووییەکان هەیە، لەوەشدا مێژووی بارزان بەشێوەیەکی قوڵ، لە رووی کۆمەڵناسی و جڤاکناسی و تەنانەت پەرەسەندن و پێگەیینی هزری عێرفانیش کەمتر کاری لەسەر کرابوو، لەسەر ئەو بنەڕەتە، هەوڵ وتوانای متەوازعی ئەو چەند ساڵەی دواییم بۆ ئەو بوارە تەرخانکرد.
4- ئەوەمان لەتۆ بیستووە: ئەگەر هەموو پرسەکانی پەیوەست بە بارزان، بەدیدی کەسانێک دووبارە و روانین وکلێشەیی بن، بەڵام تێڕوانین و بیرکردنەوە و نزیکبوونەوەت لەو بابەتە توشی دووبارەبوونەوەی نەکردووی، جیاوازییەکەت لەگەڵ نووسەرانی دیکە لە شێوازی تێڕوانین و شیکاریدایە یان لەسەرچاوە و چەمکە خۆماڵییەکانی رێباز و فەلسەفەی بارزان؟
: چەند زیادتر بەرهەمی نووسەری ناوخۆیی لەبەرەی بارزانییەکان دەخوێنمەوە، بێ هیواتر دەبم، هەندێک لەو خۆشەویستانە بۆسەرلەبەری پرسی بارزان و سەرکردە و شێخانی بارزانیش کلێشەی ئامادەکراویان هەیە، فلانە سەرکردە و پرسی ژینگە و پرسی ئابوری و پرسی منداڵ و سیاسەت و ئایین و......هتد
هەمان کلێشە بۆ سەرکردەی دیکە و ئەوانیدیکەش پڕ دەکەنەوە و دەکەنە کتێب.
ئینجا لەهەمووی کارەساتبارتر، نووسین لە بارەی شێخانی بارزانە، پەرتوک و نامیلکەی هەندێک بەڕێزم تەماشا کردووە، بەتایبەتیش ئەوانەی کە زمانی فارسی دەزانن. سەرلەبەری لە ئینترنێت و پەرتوک و لێکۆڵینەوەی کەسانی دیکە وەرگیراوە، کە لەبارەی سەرگوزەشتە و سیفاتی شێخ و متەسەوفی دیکەی جیهانی ئیسلامی نووسراون، هاتوون هەمان سیفات و تایبەتمەندی سەدان ساڵ پێشی پێگەدارانی مەیدانی سۆفیایەتیان لەسەر شێخانی بارزان، بەتایبەت زاتی شێخ ئەحمەد بارزانی داناوە. بەبێ ئەوەی هیچ لەیەکچونێک لەنێوان تەریقەتی بارزان و روانگە عیرفانی و مرۆڤی و ئازادئەندێشی شێخ ئەحمەد بارزانی لەگەڵ ئەوان هەبێت.
هەرگیزیش لەوە تێنەگەیشتوون، کە فەلسەی بارزان ژینگە فەلسەفەیە و هێزی عێرفانی بارزانیش ژینگە هێزە و، لە جیهانبینی و پەروەردەکارییە گەردونی و بانئاسمانییەکانیدا، کاریگەری هیچ یەک لە رێبازەکانی دیکەی لەسەر نییە.
5- وەڵامت چییە بۆ ئەم سێ تەوەرە: تێکڕای کاتی رۆژانەت بۆ نووسین و خوێندنەوە - ئەو چەشنە کتێبانەی دەیان خوێنیتەوە – ئەو نووسەرانەی زیادترین کاریگەریان لەسەرت هەیە؟
: هەموو رۆژێک ئەگەر کارێکی زۆر پێویست نەبێ، دوای نانی بەیانی تا بۆ فراوین بانگم دەکرێم، لە کتابخانەکەم خەریکی نووسین و خوێندنەوە دەبم.
زیادتر پەرتوکی مێژوویی، سیاسی، فەلسەفە، کۆمەڵناسی سیاسی و بیوگرافیای کەسایەتیە ناودارەکان، لە تێکۆشەرانی کورد و بیانی، جار جاریش بۆ هەسانەوەی مێشک، شیعر دەخوێنمەوە، ناڵەی جودایی هێمن هەمیشە لەسەر مێزە.
لە شیعری نوێدا، عەبدوڵا پەشێو زۆر خدوکی کردووم، لە کلاسیکیشدا هەژار و هێمن، لە عێرفانیشدا، مەلایێ جەزیری. بەلام لە کتاب خوێندنەوەدا، سەرەتا نووسەرە چەپە ئێرانییەکانی وەکوو سەمەد بێهرەنگی، جەلال ئالی ئەحمەد و ئێحسان تەبەریشمان زۆری دیکەشمان دەخوێندەوە. دواتر زیادتر پێگەییم و لەگەڵ جۆرج ئۆرێل و هانا ئارێنت و کارل مارکس و فرانتس فانوون و عەلی شەریعەتی و زۆر نووسەری ناوداری جیهانی دیکەش ئاشنا بووم و لێیان فێر بووم. لە رۆمانیشدا پەرتوکەکانی ویکتۆر هۆگۆ و تۆلستۆی و گابریل گارسیا و سادق هدایەتم و ر ئیعتمادی م زۆر بەدڵ بوون.
6 - دیارە لەساڵانی دواییدا، قورسایی کارەکانت هەندێک بابەتی بە ئامانج گرتووە، کە کارێکی هەستیار و جێی بایەخن و دۆست و نەیاری خۆیان هەیە. ئەمە هەوڵی کوردێکی بارزانییە یان بارزانییەکی کورد؟
: نامەوێ نوێنەرایەتی رای هاوتەمەنە بارزانییەکانم بکەم، بەڵام من بەهۆی بارزانی بوونمەوە، چومەتە ناو پرۆسەی کوردایەتی، بۆیە لە گۆشەنیگای بارزانییەکی باوەڕمەند بە جیهانبینی بارزان، لە رووی خەبات و تێکۆشانی سیاسی، یان لە بابەت نووسین و دەربڕینی ئەندێشەکانم، بەبێ روتوش و فیگۆرسازی، پایبەندی باوەڕەکانم بووم. ئەوەی ئەنجام دراوە کاری بارزانییەکی کوردە.
7- بەتێبینی مەوداکان، بۆچی وەک هه‌ندێك لە نووسەران حەزت لە بڵاوکردنەوەی خێرای بەرهەمەکانت نییە؟
: ئەوە کاری چاپ و پەخشە، ئەوان پەرتوکێک کە لەچاپ دەده‌ن، بڵاویشی دەکەنەوە. من پێم وایە ئەو ئەندێشانەی دەنووسرێن، دەبێ نووسەر بناسێنن، ئەگەر نووسەر هزرێکی جێی بایەخی پێشکەش کردبێ، خوێنەر بەخۆی داوای ئەو پەرتووکە دەکا و بەدوایدا دەگەڕێ، ئیدی نیاز بەوە نابێت، تۆ بەزۆری خوێنەر بۆ پەرتووکەکەت بدۆزیەوە، ئەوە جۆرێک داسەپاندنە.
8- چەند کتابی چاپکراوت هەیە و لە نێو ئەو کتێبانەی نووسیوتە، کامیانت زۆر خۆش دەوێن
: سێ دیوانی شیعرم بڵاو کردۆتەوە، لەگەڵ چوار پەرتوک کە یەکیان رەخنەیە لە راگەیاندنی نەرێنی و سێی دیکەیان لێکۆڵینەوەی مێژووییە. من مێژووییەکانم بەگشتی خۆش دەوێن، بەڵام (ناسنامەی دزراوی نەتەوەیەک)م زیادتر خۆشدەوێ، کە لێکۆڵینەوەیەکە لە بارەی مێژووی ماد.
9- دەگوترێ بارزانییەک کە بووە بە فەیلی، رێزدار بەدر سمایل شێرۆکی پرسە نەتەوەییەکان یان دۆستایەتی فەیلییەکان هانی داوە لە هەموو پرس و بۆنەکانیان بەشدار بێ؟
من هیچ جیاوازییەک نابینم، لە ساڵی شەستەکان بەسەرەوە، بەدەیان و بگرە سەدان کوردی فەیلی لە ریزی خەباتەوە دەبوونە بارزانی. لە رێگەی پرسی نەتەوەشەوە زۆر بارزانی وەکوو من، خۆیان بەفەیلی زانیوە و زارۆی خۆیان بەهۆی خۆشەویستی فەیلییانەوە ناو ناوە فەیلی. من لە ساڵی 1988 وە هەر بەهۆی شۆڕشەوە دۆستایەتی و نزیکیم لەگەڵیان هەیە. وەکوو مرۆڤێکی نەتەوەیی و وەکوو کەسێکیش کە هەندێک ئاگاداری مێژووم، خۆشەویستی فەیلیم لەلا زۆر مەزنتر دەبێ، کە لەو راستییە تێدەگەم، ئەوان بەهۆی کوردبوونیانەوە هەزارانیان لێ جینۆساید کراوە و بە سه‌دان هه‌زاریان لێ وڵات بەدەر کراوە. زۆر شانازی دەکەم، کە هەم پرسی نەتەوە، هەم دۆستایەتی کەسی و هەمیش زاراوەی شیرینی فەیلی، منی خستۆتە ناو جڤاکی گەرموگوڕی فەیلی.
