هەواڵی کوردستان ئێستا

بەدر ئیسماعیل شیرۆکی/ لەکاتێکدا کە بوونی سیستەم و حکومەت بۆ ئیدارەدانی کۆمەڵگە گرنگی بێ جێگرەوەی هەیە، لێ ئەزموونی سیاسی و مێژووی وڵاتان ئەوە دەسەڵمێنن، کە ئەو هۆکارەی سەرکەوتن لە چارەنووسی گەلان تۆمار دەکات، ناوەرۆک و شێوازی پراکتیزەکردنی جۆری دەسەڵاتدارییە، نە بەتەنێ بوونی دەسەڵات و حکومەت.

لە روانگەیەکی دیکەوە، یاسا و دامەزراوە و بەها گشتییەکان، کە هێم و بنەوای حکومەتی لەسەر رو دەنرێ و بە پەیڕەوی لەوانە حوکمڕانی بەڕێوەدەبات، زۆر زیادتر لە سیما و شکلە رواڵەتییەکە گرنگی و بەهای خۆی هەیە، بۆیە پرسیارە قورسە مێژووییەکە ئەوەیە، کە بەر لەوەی هەواڵی رێکەوتن لەسەر پێکهێنانی حکومەت بڵاو بکرێتەوە، هەواڵی دڵنیا کەرەوە لەبواری ناوەرۆک و یاسا و پرەنسیپەکان رابگەیێنرێ.

با ئێمەش بە فێربوون و کەڵکوەرگرتن لە هەلومەرجی سیاسی ، کوڵتووری و شارستانی جیهان، مافی تیکۆشان و جوڵانەوەی ئازاد، لەناو بازنەی هزریی پارت و رێکخراوەکان، بۆ هاوڵاتییەکانمان بپارێزین، لەسەر ئەو بنەڕەتەش بە شێوەیەکی ئاسایی و یاسایی هەوڵی ماندوونەناسانە بۆ وەرگرتنی دەسەڵات بدەین، هەمان دەستکەوت و ستانداردە سیاسییە پلۆرالیستییەکانی گەلانی خاوەن ژیار و شارستانیش بکەینە پێوەر بۆ ئەوەی یەکتر نەکەینە قوربانی و پێشڤەچوونی پرۆسەی سیاسی و دۆزی نەتەوەیی و مافی سەلمێنراوی گەل، بۆ هەبوونی حوکمڕانی خۆیەتی خۆی، نەخەینە مەترسی و بەو لۆژیکە شکۆدارە هاوچەرخە مرۆییە بجوڵێینەوە، کە لە هەموو دۆخێکدا فەرمانڕەوایی هاوخوێن و هاوڕەگەز و هاوزمان، سەربەرزانەتر و مرۆڤانەتر لە چونەوە ژێر دەسەڵاتی نەتەوەی دیکە و گەلی دیکەی سەردەستە.

پێویستە ئەو هاوڕایی و کۆدەنگییە لەسەر بە پێشینە زانین و پاراستنی ئاسایشی جوگرافی و پێگەی حوکمڕانی کورد وەکوو میساقی شەڕەف دابنرێ، تەنانەت لە کاتی قەیرانە سەخت و بەیەکدادانە دژوارە ناوخۆییەکانیش، دەبێ پابەرجا و دامەزراو بمێنێتەوە، چونکە بەبێ پەیمانێکی لەو چەشنە، لەجیاتی بەیەکەوە ببینە هاوکاری پاراستنی بەرژەوەندی گشتی، بەیەکەوە دەبینە هۆکاری زیانگەیاندنی گشتی و کۆی پرۆژەی دەسەڵاتداری کورد، دوچاری وێرانبوونێکی گشتی دەکەینەوە.

ئەوە پرسیارێکی رەوایە کە دەبێ بەرسڤێکی هەژی باوەڕ پێکردنی بۆ بدۆزرێتەوە، دوایی سێ دەیە لە حوکمڕانی خۆیەتی کورد، ئەو هەلقە بەستراوە و مەودا زەمەنییە و دیاردە پاشڤەگەڕە چییە، لە رۆشەنبیری سیاسی کوردی سەری هەڵداوە و هاتووتە بوون؟ ئایا پەروەردەی سیاسی و جیهانبینی لەقاودرا و کورتبینی حزبی، هۆکاری ئەو روداوە سەیروسەمەرە خۆ وێرانکەرەن؟

ئێستا هەموو هاوڵاتیانی کوردستان بەبێ خوێندنەوەی مێژوو لەوە تێدەگەن، کە دۆخی وڵات لە زۆر بوارەوە سروشتی نییە، سەرباری ئەوەش کە ئەو ئیمکاناتە مادی و مەعنەویەی لەبەردەستدایە زۆر لەوە زیاترە، کە ئەمڕۆ بۆ بەرگری لە پێگەی سیاسی و ژیانی ئابوری و تۆلێرانسی کۆمەڵایەتی بەکار دەهێنرێ و لەڕادەبەدر نیگەرانە لەوەی کە سەرکردایەتی کوردی، چارەسەرەکان بۆ کات بەجێ دەهێڵێ، هیچ نیشانەیەکی دڵنیاکەرەوەش نییە، لەوەی کە بژاردەکانی کات، لە هەموو بارودۆخ و سەردەمێکدا، لە قازانج و بەرژەوەندیی پێشبینی کراو، بخولێنەوە و رۆڵ بگێڕن.

یادەوەری و یادداشتەکانی مێژووی سێ دەیەی حوکمڕانی کورد، زەینمان بۆ ئەوە دەبات کە سەرجەم هێلە ستراتیژی و بەرنامەکان، لەسەر بەرژەوەندی ئەو پارت و لایەنە، بەبێ پارت و لایەنی دیکە، ئەم دەڤەرە، بەبێ رەچاوکردنی دەڤەر و ناوچەی دیکە و دیتنی نشینگەی کوردستان و جوگرافیای کوردستان وەکوو کۆیەکی بەیەکەوە نوساو و یەکپارچە، پلان و نەخشەڕێژ کراون. ئەوە ئەگەر هەموو کێشەکە نەبێ، بەڵام دەکرێ بە پارچەیەکی گرنگ لە یەکنەگری پازێلی دەسەڵات لە کوردستان هەژمار بکرێت.

نابێ لە یادمان بچێ کە جیهان بۆ گەڵانی بێ دەوڵەت شوێنێکی زۆر مەترسیدارە.

جەیمس هادیسۆن، کە بە باوکی دەستوری ئەمریکا ناوی دەبەن دەڵێ: ئەگەر مرۆڤەکان فرشتە بوونایە، پێویستمان بە هیچ حکومەتێک نەدەبوو. هەر لەسەر ئەو تێگەیشتنە ئەگەر عێراقیش وڵاتێکی دیموکرات و پلۆرال بایە، رەنگە کورد بەو ئەندازەیە نیازی بە حکومەت و دەسەڵاتێکی نەتەوەیی نەبایە.

بزاڤی ئازادیخوازی کوردستان، کە بەدیهێنەر و دامەزرێنەری ئەزمونی حکومەتی هەرێم و گەیشتن بە قۆناغی فدرالی و خۆبەڕێوەبەریی باشوری کوردستانە، سەرباری سی ساڵ حوکمڕانی و دەسەڵاتی رەهای کوڵتوری و سیاسی و ئابوری و پەروەردەیی، بەڵام لە کردەوەدا بە رەهایی نەیتوانیوە ئەو وێنە گشتییە لە هزری دانیشتوانی ئەو بەشە لەکوردستان بچەسپێنێ، کە سەربە یەک جڤاکن و هەموویان رابردووی هاوبەش و داهاتووی هاوبەش و بەرژەوەندی هاوبەش و چارەنووسی هاوبەشیان لە چوارچێوەی ئەم وڵاتەدا هەیە و بەبێ خاکێکی یەکپارچە و جوگرافیایەکی پارێزراو و ئیدارەیەکی سیاسی یەکگرتوو، دەبنەوە کۆمەڵێک شار و گوندی ناو گۆڕاوی ژێر کۆنترۆلی عەرەب و ئەو دەرگا نیوەکراوەی سایکس بیکۆش جارێکی دیکە، بەسەر خۆیان گارە دەدەنەوە. 

لەو روانگەوە و دوای ئەو هەموو پێکدادانە سیاسی و ئیداری و چەکداریەی لەو چەند ساڵەی رابردوو، لە نێوان هەرێمی کوردستان و دەوڵەتی ناوەندی لە بەغدا روویداوە، هیچ دەرفەتێک بۆ بەردەوامبوون لەسەر دابی رابردوو، لە دابڕینی ناوچەی جوگرافی و دابڕان لە هەڵوێستی سیاسی یەکگرتوو ناهێڵێتەوە، هەروەک هیچ شانسێکیش بۆ کاری تاک لایەنەی هیچ هێزێکی کوردستانی، لەبەرابەر خۆسەپێنیی هێزی دەوڵەتی ناوەندی، لەئارادنییە. بۆیە هەموو رێگاکان دەچنەوە سەر ئەوەی کە پیاوانی سیاسەتی کورد، بەیەکەوە نوێنەرایەتی سیاسەت و قەوارە و هێزی گەل بکەن، تاکوو بتوانن رووبەڕووی هێزی سیاسەتی دەوڵەتی ناوەندی ببنەوە. 

نەمانی هاوسەنگی هێز و هەژموونی و گۆرانی بالانس لە قازانجی هێزە مەزەبگەرەکانی عێراق، کە نوێنەرایەتی دەوڵەت دەکەن، لە یەک پەیامی بۆ کورد زیادتر پێ نییە، ئەویش بەسادەیی دەشێ ئەوە بێت، کە هالگرتنی باری قورسی رووبەڕووبوونەوەی پیلان و ستراتیژیی پاشەکشە پێکردنی پێگەی حکومەتی هەرێم، بەبێ هاوکاری و یەکهەڵوێستی هاموو پارت و لایەنەکان و هێزە سیاسییەکانی کوردستان، بۆ تەنیالایەنێک سەخت و دژوار دەبێت.

کورد لە ساڵی 1991 بە یەکگرتوویی وەکوو یونس لە زگی نەهەنگی عێراق هاتەدەرەوە، نابێ و تاوانێکی نیشتیمانیشە، بە ناتەبایی و بێ پەروایی و پارچە پارچەبوونی سیاسی خۆیەوە، جارێکی دیکە بگەڕێتەوە ناو کەڵاکی خنکێنەری داگیرکەری عێراق.