هەواڵی کوردستان ئێستا

شەفەق نیوز/ دەسەی ناودەوڵەتی خاچ سوور هوشداریدا لەو سەختیەیلە لەڕوی ئاواییگ عراقی دا، جویر نموونەیگ لە سەختییەیل ژیان لەوەر رووشنایی کەمی ئاو و ئاڵشتبوین کەشوهەوا، وەتایبەتی لەبان کشتوکاڵ و ئیوەتکردن ئاژەڵ، و بارکردن لە ئاوایەیل وەرەو شارەیل، وە مینەکردن ژیانیگ خاستر.

ئەرا دەسنیشانکردن کاریگەرییەیل ئاڵشتبوین کەشوهەوا، دەسەگە لە ڕاپۆرتیگ کە ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کردگە باس ئەوە  کرد کە “لە وەختیگ هەور تاریک ئاسمانی پووشیە ئەرا ریگریکردن لە تیشک خۆر گەرم لە (حزامەت)، کە ئاواییگ بویچگە و کەفێدە نزیک قەزای عفەچ لە پارێزگای دیوانیە، و وەیجویرە دیار بوی وارانەگە وەزوی وارێد، بەڵام دویای گڕێگ، هەورەگە نەمەن لە  و خۆر تیژ دووارە دەرچگ”.

لە ڕاپۆرتەگە وتیش: شمارەی دانیشتگەیل شار حزامات نزیکەی 1200 کەسە و وەبان 125 خیزان بەشەو بوینە.

باس ئەوەیش کرد کە لە ساڵ 1975 نزیکەی 600 خیزان لەوەر بڕیارە سیاسییەیل ئەو سەردەمە ئاوارە بوین و حزاماتیش بویە شوین داکاسیان نوویگ ئەرایان.

راپۆرتەگە لە درویژەی قسەیلی وتیش: لەوەر رووشنایی ئەو هشکەساڵی سەختە کە لە ساڵ 2018، ئی کۆمەڵگە کە وە شیوەیگ سەرەکی پشت وە کشتوکاڵ و ئیوەتکردن ئاژەڵ بەسیە، تویش گرفت گەورە هات، خەڵک فرەیش ناچاربوین، لەوەر بەدی دەرفەتە کشتوکاڵییەیل، وە دویای هەل ئابوری بار بکەن وەرەو سەنتەر شارەیل و پارێزگایل ترەک.

لە ڕاپۆرتەگە لە زوان ئەحمەد عەزیز، جفتیاریگ ئەو ئاوایە نویسان: "فرە لە خیزانەیل لەوەر کەمی ئاوە ناوچەگەیان هیشتنەجی، وەمینەی پەناگە لەو ناوچەیلە ئاو نووشین لەوەر دەسیان بوود، ئەراوە ژیان و دەرفەت کشتوکاڵییان لەدەسدانە"، وتیش: ئاوایەگە تویش بڵاوبوین چەن بیماری پووس و درمیش بویە لەوەر کەمی ئاو و بەدی کوالێتی ئاو کە وە وەردەوامی جووەیل  ئاوەڕۆ لەناوی گردەو بوود.

لە ڕاپۆرتەگە وتیش: بەدی رەوش کەشوهەوا و خراوبوین رەوش ژیان زیان گەورەی ئابووری وە تایبەتی لای پیرەیل و مناڵەیل لەلی کەفتەو، وتیش: هشکەوبوین سەرچەوە ئاوییە ناوخۆییەیل لەوانەیش چەم حزامات و جووەیل ئاویاری گشت یانە بوینە مدوو پەکخستن کارەیل فرەی دامەزراوەیل پاککردن ئاو.

وەگورەی ڕاپۆرتەگە، ئیسە فرە لە خیزانەیل ئەرا وەکارهاوردن ئاو ناوماڵ پشت وەپی بەسن.

راپۆرتەگە لە زوان موسا لەتیف ڕادی، یەکیگ لە کەسایەتییە دیارەیل هووز حزامات وت: "خیزانەیل روی وەرەو ناوچە دویر چت لە ناوەند شار تا یەک گاڵۆن ئاو بارن  ئەوەیش ئەرا ماوەی نزیکەی هەفتەیگ ئەرا نووشین"، وتیش: فرەی خیزانەیل نیەتوانن ئاو وەدەس بارن لەوەر ئەو مەودای دویرە تا بڕەسنە ناوەند شار.

لە ڕاپۆرتەگە وتیش: دانیشتگەیل رەسەن تاڵاوەیل، نزیکەی پەنج هەزار ساڵ وەرجەیە، لەو تاڵاوانە کە دویر نەوین لە ئاوایەگە راو کردیان و کشتوکاڵی کردنە، دوورگەیل قامیش و زەل  لە شوین یەکانگیربوین پەم دیجلە و فورات دروس کردیان وەرجە ئەوەگ بچوو وەرەو کەنداو، لەورا گامیش ئیوەت کردیان، یەیش ئەو شوینەسە کە شارستانیەتەیل یەکەم لەناویان گەشە کردنە لە میزۆپۆتامیا.

ئیسە، ڕاپۆرت خاچ سوور ناودەوڵەتی ئویشێد: ئاڵشتبوین کەشوهەوا، پیسبوین ئاو، مینەکردن نەفت و دروسکردن بەنداوەیل، رخداری لەبان ئیکۆسیستەم و کولتور ناسک میزۆپۆتامیا دروس کەێد، کە بەشیگ ئویشن میژووەگەی چوودەو ئەرا سۆمەرییەیل.

وتیش: وە پێچەوانەی ئەو زەوییە بوود و فراوانە، کە سەردەمانیگ وە کشتوکاڵ گەش کردیان، فرەی زەوییەیل ئێرە ئمڕوو بی بەرهەمن و وەدەس هشکەساڵییەو ناڵن و ماسیگر و جفتیارەیل و بەلەم ساز و ئەوانەی ترەکیش واز لە ژیان وابەسەی ئاو خوەیان تیەرن و روی لە شارەیل کەن، لە "مینەکردن بیئومید" ئەرا دەرفەت ئابووری خاستر.

راپۆرتەگە لە زار جفتیارەگە وتیش: "لەماوەی سی ساڵ گوزەشتە ژیان فرە خاس بویە، ئیمە بووسانەیلمان فراوانتر کردیمن و  سەوزە وەرزیەگانمان کاڵیمن: برنج و گەنم و میوە، رەوش ئیسە بویەسە بەدبەختی و ژیان نزیکە لە نەوین، کە تاکە چالاکی ئابووری لە ئاوایەگە کشتوکاڵە، فرەی خیزانەیل خێزانەکان و ئەوانە وەمینەی ئاو لە بووسانیان دەرچگن".

لە ڕاپۆرتەگە وتیش: ئەرا دیاریکردن کێشەگە و قەوارەگەی، عراق خریاسە ناو ئەو پەنج وڵاتە کە فرەترین زیان وەپییان رەسیە لەوەر ئاڵشتبوین کەشوهەوا وەگورەی ریخریاگ نەتەوە یەکگرتگەیل کە بیاوانبوین رخ لەبان 92% زەوی دیرێد، لە وەختیگ پلەی گەرما هەفت ئەوەنە زویتر لە گشت شوینیگ ترەک لە زەوی بەرزەو بوود.

لە ڕاپۆرتەگە وتیش: ئاوای حزامات و ناحیەی عفەچ جویر فرەترین ناوچە زیانلیکەفتگەیل دەسنیشانکریاس لەوەر کەمی ئاو و سەختیەیل کەشوهەوا.

لە ڕاپۆرتەگە باس لەو تەقەلایلە کرد کە مانگ سوور عراق وەگەرد دەسەی نتودەوڵەتیی خاچ سوور لە چوارچیوەی رێککەفتنیگ هاریکاری دریاس وە ئامانج خاسترکردن دەسڕەسین وە ئاو پاک نووشین لە کۆمەڵگە ناسکەیل پارێزگایەیل باشوور و بەرزکردن ئامادەکاری ئەرا بار نائاسایی لە بەش ئاو و پاکوتەمیسی مانگ سوور عراق.

وتیش: بە دەستپێشخەرییگ کرد کە ئامانجی خاسترکردن رەوش ژیان کۆمەڵگایەیل باشوورە کە لەوەر ئاڵشتبوین کەشوهەوا کاریگەرییەیل هابانی، کە بریتییە لە دامەزرانن وێستگەیگ پاکەوکردن ئاو وە توانای 2000 لیتر لە ساعەتیگ، کە وە سیستەم وزەی خۆر کارکەێد کە توانای 15 کیلۆواتە، ئەرا کەمکردن بڕیان کارەبا و کەمکردن پشتبەسین وە سزەمەنی گازۆیل لە ناوەین کەمیی وزە و سزەمەنی.

لە ڕاپۆرتەگە لە زار وەرپرس بەش ئاو و پاکوتەمیسی لە مانگ سوور عراق، نەوار عەبدولقادر راگەیان کە کۆمەڵگاگە ئاو نووشین ئەرا نزیکەی 500 هەزار کەس لە ناسکترین ناوچەیل لە ری 77 وێستگەی پاکەوکردن ئاو دابین کەێد کە لەلایەن تیمە تایبەتمەنەیل وەڕیەو بڕیەن، وتیش: “ئی کارگەیلە وەبان ناوچە جیاجیایل عراق بەشەو کریانە، کە بەش فرەیگیان وەدەس هشکەساڵی و کەمی ئاوەو ناڵن و توومارکردنیان جویر ناوچە دویرەیل کە کاریگەری ئاڵشتبوین کەشوهەوا هابانیان”.

وەگورەی ڕاپۆرتەگە، دەسەی ناودەوڵەتیی تیم ئاو و نیشتەجیکردن خاچ سوور پاڵپشتی تەکنیکی پیشکەش کردگە، چەودیاری پرۆسەی دانان پڕۆژەگەیان کردگە، و وەتەواوی پویل جیوەجیکردن پڕۆژەگە دابینکردگە، و کشاوەرزەیل ناوخۆ پڕۆژەگە وە گاڵداین خیزانەیل ئەرا مەنین لە ئاوایەگە باس کردن لەجیای ئەوەگ بچنە گەیشت وە مینەی ئاو.

لە کۆتایی راپۆرتەگە  هاتیش کە هشکەوبوین تاڵاوەیل باشوور عراق نەک هەر رخداری لەبان هەمەڕەنگی بایۆلۆجی ناوخۆیی دروس کەێد، بەڵکم رخداری لەبان تەندروسی و ژیان ئایەمیش دیرێد.

ئەڵگەردان ئاژانس شەفەق نیوز